Mutyzm wybiórczy, mutyzm selektywny – na czym polega?
Zgodnie z najnowszą Międzynarodową Statystyczną Klasyfikacją Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD-11) oraz Klasyfikacją Zaburzeń Psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (DSM-V) mutyzm wybiórczy to poważne zaburzenie lękowe, fobia, która charakteryzuje się lękiem przed mówieniem. Dana osoba nie jest w stanie mówić w pewnych sytuacjach społecznych, na przykład rozmawiać z kolegami z klasy w szkole, obcymi osobami lub z krewnymi, których nie widuje zbyt często.
NIE RÓB TEGO:
- Nie zmuszaj do mówienia. Nie naciskaj. Zakazane zwroty: “Opowiedz. Powiedz mi. Co mi dziś opowiesz? A kiedy będziesz do mnie mówić? A czemu ty nie mówisz? Co się mówi? No powiedz dzień dobry, przywitaj się itd.”
- Nie zasypuj pytaniami. Unikaj pytań otwartych na początku.
- Nie koncentruj na dziecku szczególnej uwagi, ale też nie pomijaj go.
- Nie obiecuj nagród za odezwanie się.
- Nie komentuj przy nim tego, że nie mówi. Zakazane: “On nie mówi. On się wstydzi. Jest cichy, nieśmiały…”
- Jeśli dziecku uda się odezwać, kontynuuj normalnie rozmowę. Nie komentuj, ukryj zdziwienie lub radość.
- Nie wpatruj się w dziecko w oczekiwaniu na odpowiedź. Nie wymuszaj kontaktu wzrokowego.
- Nie dotykaj i nie przytulaj nagle, jeśli widzisz, że się wycofuje lub krępuje. Trudno znieść nieoczekiwany kontakt fizyczny.
JEŚLI dziecko PRÓBUJE MÓWIĆ SZEPTEM:
- Nie nadstawiaj ucha.
- Powiedz: Tu można mówić .
- Odejdź z nim na bok jeśli to możliwe lub powiedz: “Powiesz mi później.”
Nie utrwalamy szeptu jako formy komunikacji. Dążymy do wydawania dźwięków.
Oprócz odmowy mówienia w pewnych sytuacjach społecznych, dzieci z mutyzmem wybiórczym:
- mają trudności z utrzymaniem kontaktu wzrokowego;
- nie uśmiechają się w obecności nieznanych osób, a nawet zachowują tzw. kamienną twarz;
- poruszają się sztywno;
- wydają się nieśmiałe i wycofane;
- mają trudności w wykonywaniu podstawowych interakcji społecznych (np. powitania, pożegnania, podziękowania);
- są wrażliwe na hałas i zatłoczone miejsca;
- mają trudności z mówieniem o sobie lub wyrażaniem uczuć.
Jak nauczyciele mogą pomóc dziecku z mutyzmem wybiórczym?
Każdy pedagog pracujący z dziećmi wykazującymi mutyzm selektywny ma ważną rolę do odegrania w procesie pomocy zarówno dzieciom, jak i ich rodzicom. Empatia nauczyciela, życzliwość i okazanie zrozumienia łagodzą trudne emocje, jakich doświadczają dzieci z mutyzmem. Stosując się do poniższych wskazówek, nauczyciel może budować pomost w relacjach między dzieckiem a rówieśnikami oraz nim samym.
Uznanie faktu, że lęk i inne trudne uczucia są przyczyną mutyzmu, powinno pomóc dorosłym w przełamaniu frustracji wynikającej z kontaktu z dziećmi, które nie mówią.
Motywuj dziecko do komunikacji w pozytywny sposób.
Próby zmuszania dziecka do mówienia mogłyby skutkować jeszcze większym zahamowaniem w kontakcie. Dziecko z mutyzmem wybiórczym ma obniżone poczucie własnej wartości, bardzo chciałoby rozmawiać z innymi, ale paraliżujący lęk ściska mu gardło. Gdy zostanie upewnione, że mówienie nie jest wymagane, może poczuć się swobodniej. Z tego względu ważne jest okazanie zrozumienia i zaakceptowanie, że dziecko potrzebuje sporo czasu, by zacząć mówić. Jednocześnie w porozumieniu z rodzicami oraz terapeutą warto wyznaczać dziecku realistyczne cele. Wymaga to zastanowienia się, co na danym etapie jest poprzeczką, którą dziecko jest w stanie przeskoczyć.
Buduj pewność siebie dziecka z mutyzmem.
Poprzez mniejsze oczekiwania a większą pomoc pozwalamy dzieciom budować pewność siebie małymi krokami. Aby wzmocnić poczucie własnej wartości dziecka, nauczyciel powinien jak najczęściej chwalić i nagradzać dziecko nawet za najdrobniejsze osiągnięcia edukacyjne. Uśmiechaj się życzliwie i zwracaj większą uwagę, gdy dziecko próbuje czegoś nowego. Pomagaj dziecku rozwijać samodzielność, nie wyręczając go z zadań- staraj się raczej dać mu odpowiednie wskazówki albo zrobić coś z nim wspólnie. Usłysz dziecko ponad jego ciszą, dostrzegając je i okazując empatię.
Rób życzliwe i przyjacielskie komentarze w miejsce zadawania pytań.
Wyczekujące pytania budzą zakłopotanie dziecka, natomiast serdeczne zainteresowanie buduje więź. Nie ignoruj i nie rezygnuj z mówienia do dziecka tylko dlatego, że ci nie odpowie werbalnie. Staraj się ośmielić dziecko do kontaktowania się poprzez gesty i mimikę. Zabranie głosu przez dziecko poprzedza zyskanie pewności siebie w kontaktach społecznych i ożywiona komunikacja niewerbalna.
Pozostawaj w kontakcie z rodzicami dziecka z mutyzmem.
Być może dowiesz się od nich, co jeszcze szczególnego możesz zrobić, by nawiązać lepszy kontakt z dzieckiem. Rozważ włączenie rodziców w niektóre zajęcia- może to stworzyć lepszą płaszczyznę do adaptacji dziecka w warunkach przedszkolnych/szkolnych. Umożliw rodzicom regularną pracę z dzieckiem w godzinach szkolnych na terenie szkoły. Rozmowy dziecka z rodzicami na terenie szkoły mogą odegrać ważną rolę na drodze do zabrania głosu przez dziecko w tym miejscu, już bez obecności rodziców.
WŁĄCZANIE DZIECKA W AKTYWNOŚCI SPOŁECZNE
Pomóż dzieciom w braniu udziału w aktywnościach poprzez inne działania niż mówienie. Mogą trzymać jakieś przedmioty, rozdawać pomoce, pokazywać coś, co przyniosły z domu. Posadź dziecko w pierwszym rzędzie, kiedy opowiadasz grupie jakąś historię.
Sprawdzając obecność, pozwól dzieciom wybrać pomiędzy odpowiadaniem a podnoszeniem ręki. Wymyśl niewerbalne gry, aby zachęcić je do interakcji.
Zadbaj o grupę dzieci, które przyjmą dane dziecko do zabawy podczas czasu na zabawy. Należy zachęcić rówieśników do emocjonalnego wsparcia dziecka i przeciwdziałać zachowaniom tyranizującym czy prześmiewczym. Organizuj zabawy w parach i małych grupach (piłka, rymowanki, gimnastyka). Wyznacz kogoś z personelu pomocniczego do dyskretnej opieki, włącz i zachęcaj do zabawy dziecko z mutyzmem wybiórczym, które łatwo może pozostać niezauważone i poczuć się samotne, niechciane lub zaniepokojone.
POMOCNE AKTYWNOŚCI I ZABAWY
Zachęcaj dziecko do samoekspresji poprzez działalność artystyczną i angażującą wyobraźnię. Umożliwiają one dziecku wyrażenie emocji w inny sposób niż mówienie.
Zachęć do zabaw wymagających manipulacji oddechem (zdmuchiwanie płomienia świecy, bańki mydlane, itp.) Wszelkie zabawy tego typu rozluźniają mięśnie szczękowo-twarzowe, które u dzieci z mutyzmem wybiórczym są zazwyczaj napięte.
Naśladuj efekty dźwiękowe przy zabawie, zachęcając tym samym dziecko do spontanicznego używania dźwięków. Organizuj zabawy wymagające wydawania dźwięków zwierząt, pojazdów, efektów pogodowych- w ten sposób odwracasz uwagę od komunikacyjnej funkcji języka.
Zainicjuj zabawę w teatr lalkowy lub grę w maskach- dziecko może poczuć się pewniej, wcielając się w jakąś postać i komunikując się z otoczeniem za pomocą np. pacynki.
Zorganizuj grę na instrumentach, komunikację dźwiękową pomiędzy instrumentami, zabawę w orkiestrę z dyrygentem. Zatańcz z dzieckiem przy jego ulubionej muzyce. Zabawy z wykorzystaniem przedmiotów wydających dźwięki rozbudzają dziecko emocjonalnie i zachęcają do wydawania odgłosów w takt instrumentów i muzyki.
Zorganizuj głośne zabawy werbalno-ruchowe, np. stary niedźwiedź mocno śpi, balonik, dwóm tańczyć się zechciało itp. Zabawy, podczas których wszyscy głośno śpiewają, umożliwiają dziecku włączenie się werbalne w „tłumie głosów”, nie zwracając na siebie zbytniej uwagi.
Jeszcze bardziej pomocne są zabawy wymagające mówienia szeptem, np. w głuchy telefon. Dla dziecka z mutyzmem wybiórczym szeptanie jest o wiele łatwiejsze, zwłaszcza gdy może to uczynić spontanicznie w zabawie.
Odwiedź dziecko z mutyzmem wybiórczym w jego domu- bezpiecznej dla niego przestrzeni, przynieś mu książkę, puzzle, kolorowe liście. Niektóre dzieci darzą uczuciem zwierzęta domowe. Jest to doskonała okazja do inicjacji rozmowy
Opracowała Elżbieta Gil
Literatura:
Bystrzanowska M., Mutyzm wybiórczy. Poradnik dla rodziców, nauczycieli i specjalistów, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2017