Na co dzień nie zawsze to zauważamy, ale ręka to niezwykle wyspecjalizowany narząd, który odpowiedzialny jest za ogromną ilość istotnych funkcji. Na czym polega jej doskonałość? Przede wszystkim na tym, że jest silnym narzędziem, którym możemy posłużyć się do popychania, podnoszenia czy siłowania, a jednocześnie – pozwala nam na wykonywanie niezwykle precyzyjnych i skomplikowanych czynności, takich jak pisanie. Tak wysoki poziom specjalizacji ręki sprawia, że to w głównej mierze jej sprawność decyduje o poziomie funkcjonowania człowieka. Tym, co czyni nasze ręce i dłonie tak wyjątkowymi, jest rozwój kory mózgowej oraz skomplikowany mechanizm nerwowy. Właśnie dzięki niemu, możemy zapoczątkować ruch, kontrolować jego trwanie, koordynować z inną aktywnością i płynnie zakończyć. Obszar kory mózgowej, odpowiedzialny za działanie całej kończyny górnej, a przede wszystkim – dłoni, kciuka i palców, jest zadziwiająco dużą powierzchnią w stosunku do pozostałych obszarów kory mózgowe. To pozwala nam uzmysłowić sobie, jak ogromne znaczenie funkcjonalne ma dla naszego życia dłoń i ręka.
Dla kogo terapia ręki?
Rodzicu, gdy Twoje dziecko…
– ma trudności z planowaniem ruchowym i uczeniem się nowych czynności manualnych, manipulacyjnych;
– niechętnie podejmuje czynności wymagających precyzyjnych ruchów dłoni czy palców (jak pisanie i rysowanie, malowanie, lepienie z plasteliny, układanie drobnych przedmiotów);
– ma problemy z nauką samoobsługi (ubieranie, wiązanie sznurowadeł, zapinanie guzików);
– ma wyraźnie obniżone lub podwyższone napięcie mięśniowe w obrębie kończyny górnej i obręczy barkowej;
– ma trudności z koordynacją obu rąk podczas zabaw manipulacyjnych;
– wykonuje czynności wymagające dużej precyzji zbyt wolno lub za szybko i bardzo niedbale;
– szybkość ruchów dziecka nie jest dostosowana do zadania;
– nie lubi dotykać nowych i różnorodnych faktur;
– dostarcza sobie dodatkowych wrażeń proprioceptywnych i domaga się zdecydowanego i mocnego ucisku dłoni, np. siada na własnych dłoniach, bardzo mocno zaciska ręce na przedmiotach, uderza rękami w przedmioty o ostrych i bardzo wyraźnych fakturach;
– ma duże trudności z dostosowaniem siły do określonego zadania ruchowego;
– ma niezgrabne, mało precyzyjne ruchy dłoni, związane z nieprawidłowym napięciem mięśniowym (nadmiernym bądź zbyt małym) – mocno zaciska kredkę/ ołówek bądź kredki wypadają z dłoni;
– ma trudności z koordynacją ruchów dłoni, palców i przedramienia;
– ma zaburzenia koordynacji wzrokowo-ruchowej i obustronnej integracji, co może przejawiać się brzydkim pismem i mało estetycznymi pracami plastycznymi,
– nie dostosowuje szybkości ruchów rąk do zadania.
Co to jest terapia ręki?
Terapia ręki jest terapią skupiającą się na obręczy barkowej i kończynach górnych. Celem terapii jest rozwijanie motoryki małej, czyli zdolności manualnych dziecka, oraz poprawa ruchów precyzyjnych. Terapia w podejściu całościowym obejmuje ruchomość łopatek i stawów kończyn górnych oraz normalizację napięcia mięśniowego. W zależności od występujących zaburzeń praca opiera się na wzmacnianiu siły mięśniowej kończyn górnych (niezbędnej do podporu), stymulacji czucia powierzchniowego lub głębokiego (dostarczenie bodźców dotykowych), doskonaleniu zdolności chwytu, doskonaleniu kontroli wzrokowo-ruchowej oraz skoordynowaniu pracy oburącz.
Jakie ma cele terapia ręki?
Terapia ręki ma na celu:
– Poprawianie się koordynacji wzrokowo-ruchowej
– Stabilizowanie się napięci mięśniowych w obrębie kończyn górnych i obręczy barkowej
– Zwiększanie się precyzyjności ruchów i koordynacji między rękami
– Poprawianie się koncentracji i umiejętności skupianiu uwagi
– Zwiększaniu się sprawności manipulacyjnych dłoni
– Doskonaleniu się umiejętności chwytu
– Zwiększaniu się zdolności grafomotorycznej i manipulacyjnej dziecka
– Zwiększaniu się samodzielności dziecka związane z samoobsługą.
Dostrzeżenie w miarę szybko pewnych symptomów i problemów u dziecka i dobranie właściwych metod terapeutycznych, to skuteczna droga do sukcesu. Wszystkie działania proponowane w trakcie terapii muszą być odpowiednio dobrane zarówno do poziomu manualnego dziecka, jak i do poziomu jego funkcjonowania poznawczego. Zajęcia są o tyle ciekawe i skuteczne, że w głównej mierze prowadzi się je w formie zabawowej.
Przykłady zestawów ćwiczeń, które pomagają w terapii.
– Ćwiczenia usprawniające motorykę dużą i małą
– Ćwiczenia wzmacniające obręcz barkową, poprawiające stabilizację i czucie głębokie (np. chód na czworakach, czołganie się, wymachy rąk, , odbijanie piłki, obroty rąk, „przybijanie piątki” w parze).
– Ćwiczenia koordynacji wzrokowo- ruchowej- potrzebnej do przepisywania z tablicy (chodzenie po równoważniach, odbijanie piłki od ściany i łapanie jej, chodzenie stopa za stopą – do przodu, do tyłu, sięganie wysoko po przedmioty)
– Ćwiczenia przedramion, nadgarstków i ruchów precyzyjnych, które przydatne są do trzymania narzędzia pisarskiego.
Przykłady ćwiczeń graficznych:
– Wypełnianie kolorem konturowych rysunków,
– Kopiowanie rysunków przez kalkę techniczną,
– Kreślenie różnorodnych form kolistych (np. korzystając z metody Dennisona).
– Rysowanie szlaczków i wzorów z elementów liter,
Przykłady ćwiczeń rozluźniających napięcie mięśniowe rąk:
– Wypełnianie kolorem całej powierzchni papieru;
– Malowanie form kolistych i falistych;
– Malowanie dużych konturów rysunków,
– Zabawy z pianką do golenia- dzieci na folii rozłożonej przed nimi rozmazują piankę do golenia rysują koła, falę, sprężynki całą dłonią- na przemian raz prawą, raz lewą ręka.
Przykłady ćwiczeń usprawniających czynności chwytno – manipulacyjne:
– Ćwiczenia uczące zaciskania rąk w pięści ,
– Zakręcanie słoików, otwieranie pojemników,
– Konstruowanie budowli z klocków,
– Przesypywanie ryżu, kaszy, wybranie z ziarenek kolorowych piłeczek, guzików, kamyczków z użyciem łyżki, nakręcanie bączków.
Przykłady ćwiczeń usprawniających końce palców:
– Nawlekanie koralików,
– Stukanie czubkami palców,
– Wyrywanki i naklejanki,
– Malowanie palcem, pęczkiem waty, piórkiem,
– Ścieranie za pomocą wacika, płatka higienicznego,
– Lepienie z plasteliny, modeliny,
– Przewlekanie sznureczków na tekturkach z dziurkami.
Opracowała Elżbieta Gil
Literatura:
1. A. Giczewska, W. Bartkiewicz, Terapia ręki, Warszawa 2014.
2. Dembińska-Wola M., Chrzanowska-Boruszewska M., Popatrz, dotknij, powiedz, Warszawa 1999
3. M. Bogdanowicz, Metoda Dobrego Startu w pracy dzieckiem w wieku od 5 do 10 lat, WSiP, Warszawa 1999