Leworęczność u dzieci
Twoje dziecko jest leworęczne? Nie denerwuj się i nie próbuj go przestawiać na prawą rękę, przyniesie mu to więcej szkody niż pożytku. Jeśli nie ma problemów motorycznych, nie potrzebna będzie żadna wizyta u specjalisty. Natomiast, jeśli ma trudności w nauce pisania, rysowania prawdopodobnie trzeba będzie skonsultować się z poradnią pedagogiczną bądź psychologiczną.
We współczesnym świecie leworęczność dziecka nie jest postrzegana negatywnie jak kilkadziesiąt lat temu. Obecnie specjaliści nie zastanawiają się nad tym, jak zniechęcić dziecko do używania lewej ręki, ale nad tym jak skutecznie wesprzeć leworęczne dziecko w jego rozwoju. Pomimo tego, wielu rodziców dzieci leworęcznych nadal martwi się, że ich dziecko może mieć problemy wynikające z leworęczności.
Dlaczego dziecko jest leworęczne
Leworęczność u dziecka jest efektem dominacji prawej półkuli mózgu, co z kolei sprawia, że bardziej sprawna jest lewa część ciała. Leworęczność nazywamy inaczej lateralizacją lewostronną. Dziecko najczęściej dziedziczy ją genetycznie, niezwykle rzadko mamy do czynienia ze słabszym rozwojem lub uszkodzeniem lewej półkuli mózgu. Już u rocznego dziecka możemy zauważyć częstsze korzystanie z jednej rączki. Wraz z wiekiem ta tendencja staje się coraz bardziej widoczna, choć praworęczność ustala się około drugiego roku życia, a leworęczność w wieku czterech – pięciu lat.
Kształtowanie się lateralizacji
Lateralizacja – czyli stronność, zjawisko przewagi funkcjonalnej w odniesieniu do parzystych narządów ruchu i organów zmysłu znajdujących się po prawej i lewej stronie ciała. Przejawia się jako preferencja do używania ręki, nogi, oka, ucha leżącej po jednej stronie osi ciała (Bogdanowicz). Według Marty Bogdanowicz (1992) pierwsze objawy dominacji stronnej ręki można zauważyć pod koniec 1 roku życia dziecka. Praworęczność pojawia się zazwyczaj w wieku 2- 3 lat, a leworęczność później w wieku 3-4 lat. Ostatecznie dominacja jednej ręki ustala się w pierwszym roku nauki w szkole, kiedy dziecko zaczyna pisać (6-7 lat).
Wyróżnia się lateralizację:
- jednorodną – wyraźna dominacja jednej strony ciała nad drugą (np. lewooczność, leworęczność, lewonożność)
- niejednorodną (skrzyżowaną) – nie ma wyraźnej dominacji jednej strony nad drugą, dominują narządy po przeciwnych stronach (np. gdy leworęczność występuje razem z prawoocznością, prawonożnością)
- nieustaloną – nie dominuje żadna strona (osoba posługuje się w jednakowym stopniu
ręką prawą i lewą).
Jeszcze nie tak dawno, leworęczności próbowano oduczyć. Nasi rodzice, dziadkowie znają przypadki przestawiania na siłę dzieci leworęcznych do pisania prawą ręką. Dziś wiadomo już, że wpływa to negatywnie na rozwój dziecka, które potem może mieć problemy z koncentracją, pamięcią, dysgrafią, dysleksją, dysortografią, czytaniem, pisaniem, a nawet mówieniem (jąkanie się). Zmiany powodują nadmierne i niepotrzebne przeciążenie półkuli mózgu, która nie jest dominująca. Dodatkowo jest to niepotrzebny stres dla dziecka, który z czasem może powodować obniżenie samooceny.
Jak pomóc dziecku leworęcznemu?
Świat praworęcznych sprawia czasem trudności dzieciom leworęcznym, dlatego istotne jest, aby im pomóc w przystosowaniu się. Stworzenie atmosfery akceptacji i zrozumienia ewentualnych trudności, motywacja do pracy, w szczególności do dodatkowych ćwiczeń rekompensacyjnych to zadania dla rodziców.
Już roczne dzieci wykazują tendencję do korzystania częściej z jednej rączki. Na tym etapie, jedyne co możesz robić, to obserwować. W późniejszym wieku stronność będzie coraz bardziej zauważalna. Około 2. roku życia ustala się praworęczność, leworęczność dopiero, gdy dziecko ma 4-5 lat.
Czy nasze dziecko jest leworęczne możemy ustalić metodą domowej obserwacji:
- Którą rączką dziecko je?
- Którą rączką się czesze?
- Którą rączką myje zęby?
- Którą rączką sięga po przedmioty?
- Którą rączką układa klocki?
- Którą rączką rzuca i łapie przedmioty?
Aby pomóc dziecku w nauce pisania, przygotuj dla niego miejsce pracy:
- światło powinno padać na biurko z prawej strony
- dziecko powinno siedzieć z lewej strony biurka
- zakup odpowiednich dla dzieci leworęcznych przyborów szkolnych
- początkowo dziecko powinno uczyć się pisać ołówkiem.
W trakcie nauki trzeba zwrócić uwagę na:
- odpowiedni chwyt pióra, ołówka – powinno się go trzymać w trzech palcach: między kciukiem i palcem środkowym, zaś palec wskazujący naciska ołówek od góry, drugi koniec ołówka powinien być skierowany ku lewemu ramieniu
- ułożenie zeszytu i ręki – zeszyt powinien leżeć po lewej stronie osi ciała dziecka (ręka lewa podczas pisania zbliża się od strony lewej do osi ciała), ukośnie, jego górny lewy róg powinien być skierowany ku górze blatu)
- odpowiednia pozycja ciała – obie stopy oparte o podłogę, plecy wyprostowane
- podczas pisania palce powinny znajdować się poniżej liniatury.
By usprawnić technikę rysowania i pisania, warto sięgnąć po ćwiczenia:
- ułatwiające opanowanie prawidłowego chwytu – lepienie z plasteliny, zgniatanie papieru palcami, wydzieranki z papieru, kruszenie, rozsypywanie soli, kaszy i piasku, rysowanie w płaszczyźnie pionowej i poziomej,
- usprawniające kontrolowanie siły nacisku ręki dziecka w trakcie pisania – kreślenie linii, figur cyfr na tacach z kaszą, malowanie farbą na dużych arkuszach papieru palcami lub szerokim pędzlem, obrysowywanie konturów rysunków w pozycji stojącej,
- relaksacyjne w przerwach podczas ćwiczeń graficznych,
- wytwarzające nawyki ruchowe związane z kierunkiem pisania,
- wspierające precyzję ruchów – począwszy od dużych ruchów w powietrzu, przez rysowanie na dużych powierzchniach papieru, po rysowanie na kartkach,
- doskonalące współpracę oka i ręki – rysowanie po śladzie, kalkowanie, zakreskowywanie pól rysunku różnego rodzaju liniami, wykonywanie ramki ze szlaczków.
Jak wspierać dziecko leworęczne
Samo pozwolenie dziecku na pisanie lewą ręką nie wystarczy. Pomóż mu:
- zaakceptować jego leworęczność,
- usprawnić ruchowo lewą rękę,
- utrwalić dominację lewej ręki,
- ustalić prawidłową pozycję podczas zajęć graficznych,
- wykształcić prawidłowy sposób ułożenia ręki i trzymania ołówka,
- utrwalić nawyki ruchowe związane z rysowaniem (kreślenie linii pionowych z góry na dół, poziomych od lewej strony do prawej i okręgów w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara),
- wypracować nawyki ruchowe związane z pisaniem (rysowanie szlaczków, pisanie wyrazów od strony lewej do prawej).
Trudności dziecka leworęcznego
- Pismo lustrzane (dzieci na początku nauki mają więcej trudności w opanowaniu umiejętności pisania ze względu na kierunek pisania od lewej do prawej. Dzieci leworęczne często piszą od prawej do lewej strony tzw. pismem zwierciadlanym)
- Odwracanie, przestawianie liter, zmienianie kolejności w wyrazie
- Niepoprawne ustawienie ręki i zeszytu (dziecko leworęczne pisząc zasłania sobie pisany tekst, nie może go kontrolować i często go rozmazuje). Nienaturalne wygięcie nadgarstka powoduje szybkie męczenie się ręki. W konsekwencji dziecko to pisze wolno i musi często nadrabiać zaległy materiał.
- Niski poziom graficzny liter
- Brak orientacji w schemacie własnego ciała oraz dezorientacja w przestrzeni (mylenie stron – prawej i lewej)
- Trudności w opanowaniu umiejętności czytania i pisania
Leworęczność nie jest powodem do niepokoju. Najważniejsze jest stworzenie odpowiedniej atmosfery oraz wspierająca postawa rodziców i najbliższego środowiska wobec leworęczności dziecka. Należy zadbać o to by dziecko zaakceptowało swoją leworęczność, nie czuło się z nią gorsze lub inne. Odpowiednio dostosowane metody nauki pisania i oraz doskonalenie nawyków ruchowych są warunkiem postępów rozwoju dziecka.
Opracowała Elżbieta Gil
Bibliografia
Pasternak A. (2010), Leworęczność – źródło troski czy radości rodziców? w: Bliżej
Przedszkola, nr 6/105
Bogdanowicz M. (1992), Leworęczność dzieci, Warszawa, wyd. WSiP
Healey J. M. (2004), Leworęczność. Jak wychowywać leworęczne dziecko w świecie ludzi
praworęcznych, Gdańsk, GWP