Etap od urodzenia dziecka do ukończenia przez nie trzech lat określany jest przez psychologów jako okres wczesnego dzieciństwa. To pod wieloma względami kluczowy okres w kontekście nauki i rozwoju młodego umysłu. W wieku 3 lat dziecko nabywa umiejętności motoryczne oraz komunikacyjne, poznaje intensywne otaczający świat
i porozumiewa się z otaczającymi osobami.
Rozwój ruchowy
Trzeci rok życia to czas harmonijnego rozwoju. Dziecko porusza się bez trudu, a ruchy jego rąk są skoordynowane z ruchami tułowia i nóg. Trzylatek częściej biega niż chodzi. Na początku trzeciego roku życia malec próbuje naśladować stanie na jednej nodze, przez co podnosi kolano do góry. Jego zdolność utrzymania równowagi wynosi kilka sekund. W tym wieku, dziecko powinno swobodnie poruszać się w przestrzeni, umiejętności takie jak chodzenie, bieganie, wspinanie się, skakanie na jednej nodze czy chodzenie na palcach są typowe dla trzylatka. Dziecko szybko biega, skacze, schodzi po schodach, kopie i rzuca piłkę, a jego sprawność fizyczna poprawia się.
Trzylatek potrafi jeździć na trójkołowym rowerku, samodzielnie pedałując i kręcąc kierownicą. Chętnie bawi się piłką – kopie ją, rzuca i nadaje właściwy kierunek. Trzylatek charakteryzuje się też większą sprawnością w zakresie samoobsługi. Potrafi ubrać i zdjąć większość części garderoby. Nie potrafi jeszcze zapinać guzików, czy sznurować butów.
W trzecim roku życia kształtuje się lateralizacja, czyli dominacja jednej ze stron ciała. Malec potrafi już narysować kółko, kreski i krzyżyk. Określa też swoje niekształtne rysunki konkretnymi rzeczami np. pociągami czy misiami. Buduje wieżę z 8 elementów. Posługuje się widelcem, łyżką i bez trudu pije z kubka. Samodzielnie wykonuje czynności higieniczne takie jak mycie rąk, wycieranie i korzystanie z toalety.
Rozwój poznawczy
Między 2 a 3 rokiem życia doskonali się percepcja wzrokowa, a także koordynacja wzrokowo-ruchowa, czyli taka, którą wykorzystujemy podczas posługiwania się narzędziami. Dzieci w tym okresie coraz sprawniej posługują się zabawkowymi śrubokrętami, kredkami, wkładają coraz mniejsze elementy w odpowiednie otwory pudełek. Potrafią ułożyć elementy twarzy we właściwe miejsca, dokończyć dwuelementową sekwencję oraz podzielić rzeczy tematycznie (np. różne rodzaje piłek, butów, czy zwierząt), co oznacza umiejętność dostrzegania podobieństw i różnic.
Trzeci rok życia to także czas doskonalenia percepcji słuchowej. Dziecko rozumie dłuższe wypowiedzi dorosłych, powtarza melodie, identyfikuje i różnicuje nowe słowa. Chętnie udziela się w powtarzaniu wyliczanek – samodzielnie kończy zdanie odpowiednim słowem. Potrafi odtworzyć melodię, którą usłyszy. Coraz chętniej słucha bajek i opowiadań.
Rozwój mowy
W 3 roku życia maluch wypowiada wszystkie samogłoski, z wyjątkiem nosowych „ą” i „ę” oraz potrafi wymówić spółgłoski, z wyjątkiem [s, z, c, dz, sz, ż, cz, dż, r]. Jego mowa powinna być zrozumiała dla otoczenia. Dziecko zaczyna rozumieć i prawidłowo używać przyimków. Rozwija się jego system gramatyczny. Zazwyczaj poprawnie posługuje się mianownikiem, biernikiem i dopełniaczem, a w dalszej kolejności dziecko uruchamia narzędnik, miejscownik i celownik. W 3 roku życia dziecko potrafi już zbudować zdanie złożone, choć mogą się pojawić w nim błędy gramatyczne i artykulacyjne. Poprzez analogię, maluch tworzy nowe słowa, stale wzrasta zasób słownictwa.
Posługiwanie się językiem w takim stopniu pozwala dziecku coraz lepiej funkcjonować
w społeczeństwie. Trzylatek umie zakomunikować swoje potrzeby, odpowiedzieć na pytanie, zapytać o interesującą rzecz. Rozwój systemu językowego daje maluchowi większe poczucie bezpieczeństwa. Dzięki językowi, dziecko uczy się zasad panujących w społeczeństwie i uczy się rozumieć rzeczywistość.
Rozwój zabawy
Trzylatek potrafi naśladować większość zachowań dorosłych, co oznacza rozwój zabaw tematycznych. Zabawa tematyczna jest możliwa dzięki bogatej wyobraźni i większemu rozwojowi słownictwa. Dziecko z pomocą słów, nazywa patyk różdżką albo pokrywkę kierownicą. Opowiada o tym co robi lalka, celowo porusza nią i imituje zachowania. Przypisuje przedmiotom rożne cechy, np. kamienie nazywa pysznymi ziemniakami. Wspólne zabawy z dorosłymi inspirują malucha do poszukiwania nowych tematów zabaw i otwierają jego możliwości zabawy w grupie. Coraz wyraźniej w tym okresie widać preferencje chłopców i dziewczynek. Chłopcy chętniej się bawią narzędziami, konstruują z klocków,
a dziewczynki ozdabiają lalkom włosy, wybierają ubranka i gotują. Dzieje się tak poprzez wzorce zdobywane od otoczenia. Zabawy takie odgrywają ogromną rolę w procesie uczenia się ról społecznych. Podczas zabawy dzieci kształtują też wiele umiejętności motorycznych np. Nawlekanie koralików, przeciąganie sznurka przez dziurkę, krojenia zabawkowym nożem, cięcia nożyczkami czy rysowania po śladzie.
Rozwój społeczno-emocjonalny
Trzylatek chętniej dzieli się swoimi przedmiotami z rówieśnikami, czy rodzicami. Odważniej też wyraża własne spostrzeżenia i opinie. Jego podejście do codziennego życia odzwierciedla się w otwartości i chęci współpracy, a także większym poczuciu bezpieczeństwa. W trzecim roku życia u maluchów pojawia się sporo nowych wrażeń. Przez to dzieci stają się bardziej świadome swoich przeżyć i intensywniej odczuwają to czego doświadczają. To co „nowe” zawsze budzi dużo emocji, nawet u nas dorosłych, a co dopiero u trzyletnich dzieci!
Trzylatki dość dobrze mają opanowane słowa „ja”, „ja sam”, „ja jestem” i mogą pracować nad słowem „my”. Często chcą wszystko robić same, co jest naturalnym elementem ich rozwoju. Ważne jest, aby dawać im szanse na samodzielność, ale również być blisko, by pomóc, gdy tego potrzebują.
Trzylatek nawiązuje bliższe relacje z rówieśnikami. Grupa ma już dla niego większe znaczenie, więc maluch zaczyna uczestniczyć w zabawach grupowych, przyłącza się do zabaw tematycznych, chętnie rywalizuje z innymi. Dziecko w tym okresie lubi poznawać nowe osoby i miejsca, gdyż nie odbiera ich już jako źródła zagrożenia.
Kształtuje się też system emocjonalny. Dziecko zaczyna odczuwać wstyd, zakłopotanie, zazdrość czy poczucie winy. Ma to związek z kształtowaniem własnej odrębności. Trzylatek nadal nie potrafi kontrolować swoich ekspresji, dlatego może kopnąć kolegę i nie potrafić wyjaśnić dlaczego to zrobił. Nie potrafi nazywać swoich stanów emocjonalnych. Reaguje impulsywnie – płaczem, złością, wybuchami śmiechu. W tym wieku dziecko kształtuje egocentryzm – maluch nie potrafi przyjąć cudzego punktu widzenia, więc domaga się, aby wszystko było robione z myślą o nim. Trzylatek potrafi już podporządkowywać się regułom panującym w grupie, czy w domu. Jest to właściwy czas na rozpoczęcie wpajania dziecku pojęcia dobra i zła, co z czasem przyczyni się do rozwoju jego moralności.
Co powinien umieć trzylatek?
Samoobsługa: Trzylatek potrafi samodzielnie zakładać buty i ubranie, choć może mieć trudności z zasznurowaniem butów, zasunięciem zamka błyskawicznego czy zapięciem guzików.
Zdolności motoryczne: Dziecko umie sprawnie posługiwać się kredkami, kolorować obrazki, rysować proste kształty geometryczne, naklejać naklejki oraz tworzyć figurki z ciastoliny lub plasteliny. Uczy się także wycinania z papieru za pomocą nożyczek. Dziecko dobrze radzi sobie na placu zabaw, korzystając z urządzeń takich jak zjeżdżalnie, bujaki, ścianki wspinaczkowe.
Rozwój intelektualny: Trzylatek ma rozwiniętą umiejętność mówienia i komunikacji, rozróżnia kolory i kształty, posiada zdolność zapamiętywania oraz koncentracji, zna teksty piosenek i wierszyków, przewiduje konsekwencje swoich działań, rozumie i wykonuje polecenia.
Rozwój emocjonalny i społeczny: Dziecko jest na etapie intensywnego rozwoju inteligencji emocjonalnej, potrafi wyrazić swoje potrzeby, chce współpracować z innymi, uczestniczy
w procesie socjalizacji, ucząc się samodzielnego rozwiązywania konfliktów, a także może mieć różne lęki, takie jak strach przed samotnością czy ciemnością.
Samodzielność w codziennych czynnościach: Samodzielne korzystanie z toalety |
i kontrolowanie potrzeb fizjologicznych, mycie zębów oraz rąk bez pomocy, samodzielne jedzenie posiłków, pomoc w prostych domowych obowiązkach.
Rozwój językowy i komunikacja: Rozwój zdolności mówienia i komunikacji z innymi, znajomość pokaźnej ilości słów, choć czasami z błędami, formułowanie dłuższych i bardziej zrozumiałych zdań, zgłaszanie potrzeb i problemów, wykonanie poleceń. Ponadto zdolność do nawiązywania kontaktów z rówieśnikami, chociaż czasami mogą pojawiać się konflikty.
Jakie sygnały powinny być niepokojące w rozwoju trzylatków?
– dziecko nie inicjuje kontaktu,
– dziecko nie buduje zdań,
– maluch nie reaguje na polecenia,
– maluch śpi z otwartą buzią, chrapie,
– dziecko nie reaguje na własne imię,
– dziecko wkłada język między zęby, kiedy mówi,
– dziecko nie nawiązuje kontaktu wzrokowego,
– maluch nie bawi się w udawanie, nie potrafi naśladować,
– dziecko nie potrafi korzystać z toalety,
– niechętnie próbuje nowych pokarmów, ma wybiórczość pokarmową,
– reaguje lękiem na głośne dźwięki, nie lubi określonych faktur ubrania, drażnią go niektóre zapachy,
– dziecko niestabilnie chodzi, przewraca się.
Jeśli rozwój dziecka nie przebiega harmonijnie, a rodzic lub nauczyciel dostrzega wymienione symptomy, warto zasięgnąć porady specjalisty: logopedy, psychologa, pedagoga, fizjoterapeuty, terapeuty SI. Wcześnie podjęta diagnoza i terapia przynosi lepsze efekty.
Opracowała:
- Remian
Bibliografia:
Cieszyńska J., Korendo M., Wczesna interwencja terapeutyczna. Stymulacja rozwoju dziecka Od noworodka do 6 roku życia, Kraków 2007.