Co powinien umieć 6-latek, żeby poradzić sobie samodzielnie w szkole?
Skąd wiadomo, czy 6-latek jest gotowy na rozpoczęcie szkoły? Ogólnie rzecz ujmując powinien być na tyle rozwinięty fizycznie, intelektualnie i emocjonalnie, by sprostać szkolnym wymaganiom. Ale co to właściwie oznacza? Ważnymi czynnikami są gotowość emocjonalna i społeczna dziecka – jego umiejętność dostosowania się do zasad, zdolność do panowania nad swoimi emocjami, kontrolowanie ich, umiejętność nawiązania więzi z innymi uczniami w grupie oraz nauczycielem. Gotowe emocjonalnie dziecko prawidłowo reaguje na uwagi dotyczące zachowania i postępów w nauce. Dziecko niegotowe emocjonalnie jest wybuchowe, drażliwe, agresywne, złości się lub płacze z błahego powodu, często wchodzi w konflikty z kolegami. Może też być wycofane, zalęknione, niepewne, napięte, płaczliwe. Gotowość społeczna objawia się także przez poziom samodzielności dziecka.
Samodzielność ta dotyczy nie tylko czynności samoobsługowych takich jak ubieranie, jedzenie czy toaleta, ale także samodzielnego przygotowania się do zajęć, podejmowania prawidłowych decyzji w różnych sytuacjach społecznych. Dziecko gotowe społecznie rozumie proste sytuacje i wie, co jest dobre, a co złe, dobrze się czuje w nowym środowisku szkolnym, z chęcią podejmuje zadania we współpracy z innymi dziećmi. Przejawem braku gotowości społecznej jest stałe absorbowanie uwagi nauczyciela, domaganie się ciągłego wyróżniania.
Kolejnym istotnym czynnikiem jest gotowość intelektualna. Oznacza ona poziom zainteresowania dziecka nauką, zwłaszcza czytaniem, pisaniem, liczeniem, zaciekawieniem zjawiskami w najbliższym otoczeniu. Dziecko gotowe intelektualnie skupia uwagę przez dłuższy czas, potrafi z uwagą śledzić treść opowiadanej czy czytanej bajki. Jego mowa jest poprawna pod względem artykulacyjnym, a zasób jego słownictwa pozwala bez trudu porozumiewać się z innymi. Dziecko gotowe do podjęcia nauki w szkole potrafi doprowadzić rozpoczętą pracę do końca, bo ciekawi go wynik własnych poczynań. Nie bez znaczenia pozostaje także gotowość fizyczna, określająca sprawność i zdrowie dziecka. Trudno bowiem wyobrazić sobie chorowitego malca spędzającego wiele godzin w ławce, nosząc ciężki tornister szkolny czy z powodzeniem wykonującego różne zadania umysłowe czy fizyczne. Rodzice mogą liczyć na pomoc nauczycieli wychowania przedszkolnego oraz wsparcie poradni psychologiczno-pedagogicznych przy ocenie gotowości szkolnej ich pociech.
Najważniejsze, by dziecko zarówno jeśli chodzi o zerówkę, jak i o klasę pierwszą, w zrozumiały sposób potrafiło komunikować o swoich potrzebach i decyzjach.
Co powinno umieć dziecko idące do pierwszej klasy?
Umiejętności, jakie powinno mieć dziecko idące do pierwszej klasy określa podstawa programowa wychowania przedszkolnego dla przedszkoli oraz innych form wychowania przedszkolnego. W zakresie umiejętności społecznych przyszły pierwszoklasista powinien między innymi obdarzać uwagą dzieci i dorosłych, aby rozumieć to, co mówią i czego oczekują, przestrzegać reguł obowiązujących w społeczności dziecięcej oraz w świecie dorosłych, próbować przewidywać skutki swoich zachowań, potrafić przedstawić się, podając swoje imię, nazwisko i adres zamieszkania, powinien także wiedzieć, komu można takie informacje podawać, znać nazwę miejscowości, w której mieszka, znać ważniejsze instytucje i orientować się w rolach społecznych pełnionych przez ważne osoby, np. policjanta, strażaka, wiedzieć, jakiej jest narodowości, że mieszka w Polsce, a stolicą Polski jest Warszawa, wiedzieć, że wszyscy ludzie mają równe prawa, wiedzieć, jak trzeba zachować się w sytuacji zagrożenia i gdzie można otrzymać pomoc, umieć o nią poprosić, znać zagrożenia płynące ze świata ludzi, roślin oraz zwierząt i unikać ich, wiedzieć, jak należy się zachować na uroczystościach, np. na koncercie, festynie, przedstawieniu, w teatrze, w kinie.
W zakresie czynności samoobsługowych dziecko rozpoczynające naukę w pierwszej klasie powinno już radzić sobie w takich sytuacjach jak: samodzielne mycie całego ciała, wycieranie go oraz mycie zębów, samodzielne korzystanie z toalety, samodzielne rozbieranie i ubieranie się, włączając w to dbanie o swoje rzeczy, tak by nie uległy zgubieniu lub kradzieży, dbanie o porządek w swoim otoczeniu oraz właściwe zachowanie się przy stole podczas posiłków.
Uczeń rozpoczynający naukę w szkole podstawowej powinien pod względem umiejętności komunikacyjnych: zwracać się bezpośrednio do rozmówcy, starać się mówić poprawnie pod względem artykulacyjnym, gramatycznym, fleksyjnym i składniowym, mówić płynnie, niezbyt głośno, dostosowując ton głosu do sytuacji, uważnie słuchać, dopytywać o niezrozumiałe fakty, formułować dłuższe wypowiedzi o ważnych sprawach, w zrozumiały sposób mówić lub w inny sposób komunikować o swoich potrzebach i decyzjach.
W sferze umiejętności poznawczych na temat otaczającego go świata, sztuki, wiedzy matematycznej przyszły pierwszoklasista powinien: klasyfikować obiekty w sensowny sposób i formułować uogólnienia typu: to do tego pasuje, te obiekty są podobne, a te są inne, starać się łączyć przyczynę ze skutkiem i próbować przewidywać, co się może zdarzyć, przejawiać, w miarę swoich możliwości, zainteresowanie wybranymi zabytkami i dziełami sztuki oraz tradycjami i obrzędami ludowymi ze swojego regionu, wznosić konstrukcje z klocków i tworzyć kompozycje z różnorodnych materiałów (np. przyrodniczych), mieć poczucie sprawstwa – „potrafię to zrobić” i odczuwać radość z wykonanej pracy, rozpoznawać i nazywać zjawiska atmosferyczne charakterystyczne dla poszczególnych pór roku, nazywać oraz wyróżniać rośliny i zwierzęta żyjące w różnych środowiskach przyrodniczych, np. na polu, na łące, w lesie, liczyć obiekty i odróżniać błędne liczenie od poprawnego, wyznaczać wynik dodawania i odejmowania, pomagając sobie liczeniem na palcach lub na innych zbiorach zastępczych, rozróżniać stronę lewą i prawą, określać kierunki i ustalać położenie obiektów w stosunku do własnej osoby, a także w odniesieniu do innych obiektów, wiedzieć, na czym polega pomiar długości i znać proste sposoby mierzenia: krokami, stopa za stopą; znać stałe następstwo dni i nocy, pór roku, dni tygodnia, miesięcy w roku.
W zakresie umiejętności czytania i pisania, a dokładniej gotowości do tych umiejętności, absolwent wychowania przedszkolnego: potrafi określić kierunki oraz miejsca na kartce papieru, rozumie polecenia typu: narysuj kółko w lewym górnym rogu kartki, narysuj szlaczek, zaczynając od lewej strony kartki, potrafi uważnie patrzeć, aby rozpoznać i zapamiętać to, co jest przedstawione na obrazkach, dysponuje sprawnością rąk oraz koordynacją wzrokowo-ruchową potrzebną do rysowania, wycinania i nauki pisania, interesuje się czytaniem i pisaniem, jest gotowe do nauki czytania i pisania, słucha np. opowiadań, baśni i rozmawia o nich, interesuje się książkami, układa krótkie zdania, dzieli zdania na wyrazy, dzieli wyrazy na sylaby, wyodrębnia głoski w słowach o prostej budowie fonetycznej, rozumie sens informacji podanych w formie uproszczonych rysunków oraz często stosowanych oznaczeń i symboli, np. w przedszkolu, na ulicy, na dworcu.
Dopiero w siódmym roku życia zaczyna się kształtować uwaga dowolna, zależna od woli. Dziecko potrafi skupić się na poleceniu i kierować swoją uwagę na treści, które są mniej dla niego interesujące.\
Jak wspierać rozwój intelektualny sześciolatka?
- Podsuwaj dziecku interesujące książki i czasopisma. Czytajcie też wspólnie, a później rozmawiajcie na temat lektury.
- Zachęcaj dziecko, by razem z kolegami lub z wami grało w planszówki – warcaby, chińczyk czy bardziej skomplikowane fabularnie opcje nie tylko fantastycznie i radośnie wypełniają czas, ale i doskonale wpływają na rozwój intelektualny dziecka.
- Często dziecko jest zainteresowane jakimś tematem, ale w szkole nie może on być omówiony szerzej – nic nie stoi na przeszkodzie, aby temat zgłębić w domu: poszukać informacji w książkach, internecie czy wybrać się do muzeum.
- Doceniaj pytania, jakie zadaje ci dziecko, nawet jeśli masz wrażenie, że nigdy się one nie kończą albo denerwujesz się, że nie znasz na nie odpowiedzi. Odpowiadaj na nie cierpliwie i zachęcaj dziecko do poszukiwań. Z zainteresowaniem słuchaj, kiedy dziecko opowiada ci o swoich odkryciach i o tym, czego się nauczyło. Dzięki temu dziecko lepiej to zapamięta, będzie mieć też motywację do rozszerzania swojej wiedzy.
- Jesteś pierwszym, a i może najważniejszym nauczycielem dziecka – pamiętaj o tym. Będzie ono patrzyło na świat twoimi oczami. Postaraj się dobrze je „zaprogramować” i nastawić – kreatywnie i pozytywnie. Zachęcaj dziecko do otwartości, pogłębiania wiedzy i poszukiwań – sama tez taka bądź. Nie poddawaj się, jeśli jakieś pytanie cię zaskoczy – powiedz, ze najważniejsze to wiedzieć gdzie szukać odpowiedzi. I ją znajdź. Wychowuj małego odkrywcę.
- Jak najwięcej z dzieckiem rozmawiaj. O tym, co się działo w przedszkolu, omawiajcie różne sytuacje, ale i fantazjujcie. Wspominajcie, planujcie, ale i piszcie własne historie. Możecie je spisywać – napisać wspólnie książkę, zrobić komiks bądź prowadzić rodzinny pamiętnik.
- Staraj się kreować sytuacje, w których dziecko może być dumne z własnych osiągnięć. Szczególnie wtedy, gdy ma jakieś problemy i musi odzyskać wiarę w siebie. Pamiętaj, by poprzeczka była adekwatna do umiejętności i możliwości dziecka. Zbyt wysoka – zniechęci, zaś zbyt niska – może zwyczajnie urazić.
Co powinien umieć sześciolatek?
Sześciolatek powinien umieć:
- doprowadzić rozpoczęte czynności do końca oraz podejmować się prób pokonywania napotkanych trudności.
- odnajdywać się w nowych sytuacjach,
- reagować adekwatnie do okoliczności.
- przestrzegać zasad i norm ustalonych w grupie przedszkolnej,
- umieć współpracować w grupie.
- Na liście umiejętności typowych dla sześciolatków umieszcza się:
- zapamiętywanie i rozumienie nawet złożonych poleceń,
- rozpoznawanie i nazywanie kolorów,
- określanie położenia różnych przedmiotów ulokowanych w najbliższej przestrzeni,
- kategoryzację i wyodrębnianie zbiorów,
- dodawanie i odejmowanie w zakresie dziesięciu,
- czytanie i pisanie albo szybkie nabywanie tych umiejętności,
- zdolność koncentrowania się na wykonywaniu jednej czynności przez kwadrans,
- uczestnictwo w zabawach z innymi dziećmi zgodnie z ustalonymi regułami.
Sześciolatki dążą do kontaktu z innymi dziećmi. Są w stanie zorganizować sobie różnorodne zabawy, w tym zabawy tematyczne i ruchowe. Dziecko 6-letnie charakteryzuje się dużą zmiennością i intensywnością stanów emocjonalnych, doświadczane emocje są gwałtowne i intensywnie przeżywane. Z uwagi na słabsze możliwości hamowania i mniejszą dojrzałość układu nerwowego, dziecko może skłonność do przeżywania skrajnych emocji. Mogą mu się zdarzać gwałtowne wybuchów gniewu, złości, czy zazdrości. Dopiero zaczyna kształtować się zdolność do powściągania emocji i kontroli ich wyrażania.
Dziecko 6-letnie jest mało odporne na niepowodzenia, porażkę lub krytykę, bardzo wrażliwe na pochwałę, głównie w oparciu o pochwałę buduje motywację do pracy, na krytykę reaguje buntem, zniechęceniem i odmową. Dzieci słabo jeszcze rozumieją zewnętrzne normy i nakazy, raczej kierują się własnym kodeksem i poczuciem sprawiedliwości, odróżniają dobro od zła.
Opracowała Elżbieta Gil
Literatura:
1.Brejnak W. „Czy Twój przedszkolak dojrzał do nauki?” Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL.
2. praca zbiorowa pod redakcją Gruszczyk-Kolczyńskiej E. „Wspomaganie rozwoju umysłowego oraz edukacja matematyczna dzieci w ostatnim roku wychowania przedszkolnego i w pierwszym roku szkolnej edukacji”, W-wa 2009.
3. Harwas-Napierała B. „Psychologia rozwoju człowieka”, W-wa 2003.
4. Krauze-Sikorska H. „Charakterystyka rozwoju dziecka sześcio-siedmioletniego” w: „Edukacja elementarna, jako strategia zmian rozwojowych dziecka” (red. Halina Sowińska, Renata Michalak) Kraków: Impuls 2004.
5. Malendowicz J. „O trudnej sztuce pisania i czytania”, W-wa 1998.
6. Przetacznik-Gierowska M. „Psychologia rozwojowa i wychowawcza wieku dziecięcego”, W-wa 1992.
7. Tryzno E. „Diagnoza edukacyjna dzieci 6-, 7-letnich rozpoczynających naukę: (wersja po badaniach pilotażowych) Gdańsk: Harmonia 2008.