Drodzy Rodzice, coraz częściej obserwujemy u dzieci problemy z koncentracją, roztargnienie, kłopoty ze skupieniem uwagi na jednej czynności czy zapamiętywaniem krótkich wierszyków i piosenek. Te kłopoty, które mogą występować już we wczesnym dzieciństwie, utrudniają przedszkolakowi prawidłowe funkcjonowanie w grupie rówieśniczej. Koncentracja uwagi to umiejętność skupienia się na konkretnej rzeczy lub czynności. Do około 3 roku życia u dzieci występuje tzw. uwaga mimowolna, wywoływana przez dźwięki, kolory, ruch. W późniejszym czasie pojawia się uwaga dowolna umożliwiająca zrozumienie poleceń i ich wykonywanie. U dzieci trzyletnich koncentracja uwagi może trwać od 5 do 15 minut, u czterolatków do 20 minut, u pięciolatków i sześciolatków nawet do 40 minut. Jest to możliwe do osiągnięcia tylko wtedy, gdy dziecko samoczynnie podejmuje działalność i jest nią bardzo zaciekawione i zainteresowane.
Warunkami, które mogą korzystnie wpływać na kształtowanie umiejętności koncentracji uwagi jest:
1. Rutyna jest wielkim sprzymierzeńcem dzieci z zaburzeniami koncentracji. Chodzi o znane, powtarzalne czynności, które każdego dnia wyglądają podobnie (od godziny wstawania, przez wszystkie (odpowiednio skomponowane) posiłki, zajęcia dodatkowe, czas na odpoczynek, spacer, sport, samodzielną zabawę, itd.).
2. Regularny sen o stałych porach – pozwalający na zregenerowanie sił.
3. Odżywianie – dbałość o regularne spożywanie różnorodnych posiłków oraz picie wody, dieta bogata w warzywa, owoce, produkty pełnoziarniste oraz w nienasycone kwasy tłuszczowe omega-3, -6 i -9, które sprzyjają koncentracji uwagi.
Większość badań wskazuje na negatywny wpływ niektórych potraw i zawartych w nich składników, na zakłócone zachowanie dziecka z rozproszoną uwagą. Wśród najczęściej wymienianych znajdują się: cukier, czekolada, coca-cola, słodycze, a także wszelkie produkty, które zawierają wiele konserwantów.
4. Aktywność fizyczna – każde dziecko musi przebywać na świeżym powietrzu, bawić się, ćwiczyć, a także pokonywać naturalne przeszkody, co pozwoli mu dotlenić mózg i wpłynie korzystnie na wykonywanie zadań i czynności wymagających skupienia uwagi.
5. Dbałość o otoczenie – podczas zajęć, ćwiczeń, odrabiania lekcji, należy unikać na biurku lub w innym miejscu pracy niepotrzebnych rzeczy, które mogą przyczyniać się do rozpraszania uwagi.
6. Oświetlenie i optymalna temperatura. Należy pamiętać o wietrzeniu pomieszczenia, w którym dziecko ma pracować – dotlenienie sprzyja prawidłowej pracy mózgu.
7. Ograniczenie bodźców z otoczenia – wyłączenie głośnej muzyki, telewizora, telefonu, tabletu. Koncentracji sprzyja cisza i spokój; podczas odrabiania zadań, czytania i wykonywania innych czynności umysłowych należy ograniczyć wszystkie bodźce z zewnątrz, które mogą rozpraszać. W danym czasie dziecko powinno wykonywać tylko jedną aktywność (np. tylko jedzenie, telewizor jest wtedy wyłączony).
Szanse na powodzenie ćwiczeń nikną, kiedy dziecko w domu najwięcej czasu spędza przy telefonie, tablecie czy telewizorze. Dziecko wpatrzone w ekran tylko pozornie jest spokojne i skupione. Uwaga dziecka jest rozproszona w najgorszy z możliwych sposobów, jeśli przez wiele godzin patrzy ono na zmieniające się szybko obrazy. Niestety współczesna codzienność obfituje w elektroniczne gadżety i zabawki, które skutecznie rozpraszają uwagę i bombardują mózg dziecka zbędnymi, nadmiernymi bodźcami.
Jakie ćwiczenia i zabawy można stosować, by poprawić pamięć i koncentrację uwagi u dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym?
„Zapamiętywanie słów” – powtarzanie po dorosłym ciągu słów, kot, płot, dom…
Im starsze dziecko, tym więcej słów należy zaproponować do powtórzenia:
Dzieci podają dziesięć wyrazów. Słowa należy zapisać i narysować. Do każdego wyrazu należy zrobić rysunek tak, aby powstała historyjka obrazkowa. Następnie układamy historyjkę z zapisanych wyrazów. Zadaniem dzieci jest ją zapamiętać.
„Wskazywanie części ciała” – dorosły wymienia nazwy części ciała i wskazuje na nie. Dziecko słucha, patrzy i robi to samo. Następnie dorosły co innego mówi i co innego pokazuje. Zadaniem dziecka jest pokazywanie tylko tego, co usłyszy.
„Rysowanie z pamięci” – dzieci maksymalnie przez 20 sekund wpatrują się w nieskomplikowany obrazek. Po upływie wyznaczonego czasu obrazek należy zasłonić, a zadaniem dzieci jest go odwzorować z pamięci na kartce. Liczba przedmiotów na obrazku do odwzorowania zależna jest od wieku dzieci, wśród których przeprowadzamy ćwiczenie. W młodszej grupie wiekowej mogą to być jedynie proste kształty typu: strzałki, koła, trójkąty i kwadraty. W starszej grupie wiekowej – domy, drzewa, wazon z kwiatami.
„Rysowanie w powietrzu” – rysowanie różnych obiektów lub figur prawą ręką, lewą ręką i splecionymi dłońmi.
„Rymowanki” – zapamiętywanie krótkich wierszyków, rymowanek i wyliczanek, urozmaiconych różnymi gestami.
„Układanie według wzoru” – dorosły układa z mozaiki geometrycznej lub koralików wzór, a dziecko go odwzorowuje. Można również zakryć wzór i poprosić dziecko, by odtworzyło go z pamięci.
„Zabawa „Mucha” – dorosły rysuje kwadrat podzielony na osiem części – pól, a na jego środku rysuje muchę. Następnie mówi gdzie leci mucha (w prawo, w dół itp. – każde polecenie to przesunięcie o jedno pole), a zadaniem dziecka jest wodzenie palcem lub wyobrażenie sobie tego lotu i powiedzenie, kiedy mucha wylatuje z kwadratu.
„Bazgroły” – rysowanie jednocześnie dwoma rękami w powietrzu lub na kartce papieru. Warto tutaj wykorzystać symetryczne obrazki, np. koło, motyl, choinka.
„Uważne słuchanie” – dorosły czyta wolno opowiadanie, a zadaniem dziecka jest klaśnięcie/podskoczenie zawsze wtedy, kiedy usłyszy uzgodnione wcześniej słowo np. miś.
„Masażyki” – dorosły rysuje na plecach dziecka figury/litery/cyfry, a jego zadaniem jest powiedzenie, co dorosły narysował lub narysowanie tego samego na kartce.
„Memory” – odnajdywanie par takich samych obrazków lub pasujących do siebie (pies – buda, wiaderko – łopatka).
„Popatrz, zapamiętaj i powiedz” – dziecko patrzy przez minutę na umieszczony przed nim obrazek, starając się zapamiętać jak najwięcej szczegółów. Następnie zakrywa obrazek i ma opowiedzieć jego treść ze wszystkimi szczegółami.
„Różnice” – odszukiwanie różnic pomiędzy dwoma obrazkami.
„Labirynt” – dziecko otrzymuje kartkę z narysowanym labiryntem, jego zadaniem jest znalezienie właściwej drogi. Innym wariantem tego ćwiczenia jest samodzielne rysowanie labiryntów przez dziecko.
„Co narysowałeś?” – dziecko otrzymuje wypunktowaną kartkę (punkty są ponumerowane), jego zadaniem jest stworzenie rysunku poprzez połączenie punktów.
„Przerysuj rysunek” – dziecko ma przed sobą rysunek. Jego zadaniem jest jak najdokładniej przerysować ten obrazek na swojej kartce. Następnie wspólnie z dorosłym sprawdza co umknęło jego uwadze.
„Odszukaj podaną literę” – dorosły umieszcza przed dzieckiem krótki tekst, w którym musi odnaleźć wszystkie wielkie i małe litery odpowiadające wybranej głosce. Może je podkreślić lub otoczyć pętlą, a następnie przeliczyć.
„Której zabawki brakuje?” – dorosły kładzie przed dzieckiem w jednej linii kilka przedmiotów, dając mu chwilkę na dokładne przyjrzenie się im. Następnie zasłania dziecku oczy i zabiera jakiś przedmiot. Zadaniem dziecka jest odgadnąć, który przedmiot został zabrany. Zabawę warto zacząć od 3-4 przedmiotów, a następnie zwiększać ich ilość
„Co masz w ręce?” – dorosły zasłania dziecku oczu i daje do rąk dowolny przedmiot. Dziecko poznaje kształt przedmiotu przez dotyk, a następnie oddaje go prowadzącemu zabawę. Gdy odsłoni oczy, próbuje narysować to, co przed chwilą trzymało w rękach. Po wykonaniu zadania prowadzący pokazuje dziecku przedmiot ponownie.
„Słuchaj i powtórz” – dorosły wyklaskuje, wytupuje lub wygrywa dowolny rytm, a dziecko powtarza go np. za pomocą bębenka, cymbałków, itp. Cierpliwi rodzice mogą zabawę przenieść do kuchni – drewniane łyżki, plastikowe miski i prawdziwe garnki to atrakcyjne instrumenty dla dzieci.
„Automatyczny pilot” – dziecko z zawiązanymi oczami musi przejść przez pokój, omijając rozłożone na dywanie przeszkody – najlepiej pluszowe zabawki, kierując się jedynie wskazówkami rodzica: np.: „zrób 2 małe kroki w przód, zatrzymaj się, obróć się w miejscu w lewo i przejdź dwa tip-topki, zatrzymaj się i obróć się w prawo…”.
Gra towarzyska „Bierki” – jedno z dzieci rozsypuje bierki na stole. Następnie rozpoczyna się pojedyncze zbieranie patyczków przez poszczególnych graczy tak, aby nie poruszyć pozostałych. Wygrywa gracz, który zdobędzie najwięcej punktów.
„Kto zauważy?” – to zabawa podczas spaceru. Rodzice i dzieci na przemian zadają pytania, na które odpowiedzi wymagają spostrzegawczości i skupienia na otoczeniu. Kto zauważy: czerwony samochód, małego pieska, trzy wrony, najwyższe drzewo, panią w niebieskim płaszczu, chłopca na rowerze, itp.
Pantomima, czyli porozumiewanie się bez słów. Dzieci przedstawiają za pomocą mimiki i gestów różne sytuacje, wcześniej prezentowane przez osobę dorosłą. Ćwiczenia tego typu kształtują koncentrację, uwagę i wyobraźnię.
Układanki z klocków i puzzli – proponujemy dzieciom zabawę różnego rodzaju klockami. Mogą to być klocki z obrazkami, figury geometryczne, tematyczne puzzle. Przy tej okazji dzieci segregują klocki według koloru, wielkości, grubości. Zabawy tego typu wpływają korzystnie na koncentrację, pamięć i myślenie.
Drodzy Rodzice, problemy z koncentracją nie wynikają ze złej woli czy lenistwa dziecka. Bez wsparcia dorosłych, niestety, przedszkolak z tego nie wyrośnie. Pamiętajcie, że edukacja przedszkolaków powinna przybierać formę zabawy, która motywuje je do działania i uczy rozwiązywania problemów. Chcąc mieć pewność, że dziecko poradzi sobie w szkole i będzie osiągać wyniki w nauce adekwatne do swoich możliwości, warto już dziś poprawiać i ćwiczyć jego koncentrację i uwagę, co z pewnością zaowocuje w przyszłości.
Opracowanie: Joanna Szarota-Zając
Bibliografia:
Jaglarz A., Ćwiczę koncentrację, Wydawnictwo WiR, Kraków 2006
Janiszewska B., Uwaga. Wspomaganie koncentracji i nie tylko. Ćwiczenia i zabawy dla dzieci od 4 do 9 lat, Wydawnictwo Seventh Sea, Warszawa 2007
Jurek A., Skoncentruj się, Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 2005
Mańkowska I., Kreowanie rozwoju dziecka. Kinezjologia edukacyjna i inne nowoczesne metody terapeutyczne w praktyce, Wydawnictwo Operon, Gdynia 2005
Pyrgies D., Skoncentruj się. Zabawowe formy ćwiczeń na koncentrację, Wydawnictwo Epideixis, Kraków 2018.
Zielińska E., O koncentracji uwagi u dzieci, [w:] Bliżej Przedszkola nr 12.231/2020