Schemat ABC według Carol Sutton umożliwia rozważenie występowania danego zachowania dziecka pod kątem możliwych czynników poprzedzających je oraz konsekwencji. Jest przydatne w trakcie obserwacji dziecięcych wybuchów złości. Analiza notatek pomaga nam w trafnych obserwacjach i dostrzeganiu przyczyn.
- BODZIEC – Czyli zachowania poprzedzające, co wydarzyło się zanim moje dziecko tak bardzo się zdenerwowało, zezłościło, co było tym czynnikiem aktywizującym.
- ZACHOWANIE – Czyli zachowanie dziecka, opisujemy co zrobiło dziecko w momencie kulminacyjnym, na czym polegał jego wybuch.
- KONSEKWENCJA – Czyli co wydarzyło się po tej sytuacji. Warto spróbować spojrzeć na to językiem korzyści, czyli szukając odpowiedzi na pytanie, co dzięki swojemu zachowaniu zyskało dziecko.
Dodatkową notatką mogą być okoliczności, dzień czy pora w ciągu dnia.
Pamiętaj, aby Twoje notatki (a szczególnie punkt A) były opisem sytuacji, a nie twoją oceną. Notuj to, co zarejestrowałoby oko kamery, gdybyście występowali w filmie. Oko kamery widzi tylko to, co się dzieje, nie jest w stanie nagrać myśli czy intencji.
Po zebraniu notatek z kilku dni zastanów się:
– Co łączy zanotowane sytuacje?
– Czy łączy je powtarzalne zachowanie rodzica?
– Czy zachowanie dziecka jest zawsze takie samo?
– Czy zawsze jest to ten sam czynnik aktywizujący, np. dzieje się to w miejscu publicznym? A może takie sytuacje zdarzają się tylko w weekendy albo tylko w momencie odbioru z przedszkola?
Rozważmy przykład Tomka, który na polecenie mamy, aby zaczął odrabiać lekcje (czynnik poprzedzający A), zaczyna z nią dyskutować (zachowanie B). Mama rozmawia z synem, po czym złości się i wychodzi do pokoju, a Tomek nadal nie odrabia lekcji (konsekwencje zachowania C). Dzięki tak prostemu schematowi możemy zorientować się, czy zachowanie będzie zanikało, czy wprost przeciwnie, zostanie wzmocnione i będzie miało tendencję do powtarzania się. W przytoczonym przykładzie zachowanie chłopca będzie się powtarzać, ponieważ Tomek osiągnął swój cel – nie musi odrabiać lekcji. Ten prosty schemat pozwala zastanowić się, w jaki sposób nie dopuścić do wystąpienia zachowania, np. nie dać wciągnąć się w dyskusję (działanie w punkcie A). Pozwala również na zadziałanie w punkcie C, czyli ustalenie takich konsekwencji, które sprawią, że dalsze powtarzanie zachowania przyniesie więcej strat niż zysków.
W przypadku wybuchu agresji impulsywnej można działać w dwóch punktach schematu Sutton, mianowicie w punkcie A przed wybuchem i w punkcie C po wybuchu. W punkcie B jesteśmy jedynie w stanie kontrolować wybuch i działać tak, aby jak najbardziej ograniczyć szkody i wielkość oraz siłę wybuchu. Zanim dojdzie do wybuchu, można obserwować jego zwiastuny. U dziecka – podobnie jak i u każdej innej osoby – można zauważyć zwiastuny wybuchu, o ile zwróci się uwagę na zachowanie i reakcje mimiczne, które wykazują na silne, ale ukrywane emocje. Do zwiastunów wybuchu należą m.in.:
– zaciśnięte pięści,
– duża nadruchliwość (trudności ze znalezieniem sobie miejsca),
– zamykanie się w pokoju,
– wykonywanie rzadko wykonywanych, czasem nielubianych czynności (np. sprzątanie),
– czerwona twarz,
– płacz,
– marszczenie brwi,
– pozycja gotowości do walki,
– siedzenie w kącie itp.
Jeśli znamy dziecko, to jesteśmy w stanie zauważyć oznaki zbliżającego się wybuchu i możemy spróbować go rozładować. Istnieją różne sposoby rozładowania wybuchu, takie jak:
– rozśmieszenie dziecka,
– zmęczenie go fizyczne, przez zabawy ruchowe,
– zachęcenie do nadmuchania balonu tak mocno, aż pęknie,
– zaproponowanie dziecku, by zamalowało całą kartkę papieru,
– zachęcenie do podarcia kartki lub starych gazet i wyrzucenie ich do kosza.
Kiedy jednak dojdzie do wybuchu, należy uważnie obserwować dziecko, tak aby nie zrobiło ani sobie, ani innym krzywdy lub aby nie zniszczyło cennych dla nas przedmiotów.
Praca nad trudnymi zachowaniami u dzieci musi odbywać się także w domu. Każda nieudana interwencja może utrwalić problem. Dlatego, warto jest znać tych kilka złotych zasad postępowania:
- Nie ustępuj, kiedy dziecko chce osiągnąć cel niewłaściwym zachowaniem. Utwierdzisz go w przekonaniu, że te metody są skuteczne.
- Zwracaj uwagę na pozytywne zachowanie dziecka. Często go chwal. To będzie dla niego największą nagrodą i motywacją.
- Nie dyskutuj z dzieckiem, którym targają silne emocje. Poczekaj, aż się uspokoi i wtedy wyjaśnij swoje decyzje.
- Nie przekupuj. Jeżeli zawarliście umowę, przypomnij o niej, ale nie proponuj dodatkowych nagród.
Bibliografia:
- Mamologia Aleksandra Belta-Iwacz. Kurs: Jak oswoić dziecięcą złość?
- Czabała, C., Kluczyńska, S. (2015). Poradnictwo psychologiczne.
Opracowała:
Aleksandra Żeleźnik