Mowa odgrywa poważną rolę w społecznych kontaktach człowieka z innymi ludźmi. Kontakty te są możliwe dzięki umiejętności mówienia i rozumienia wypowiedzi. Prawidłowe kształtowanie się i rozwój mowy dziecka stanowi podstawę rozwoju jego osobowości. Dzięki rozumieniu mowy poznaje ono otaczający go świat; dzięki umiejętności mówienia jest wstanie wyrazić swoje uczucia i spostrzeżenia. Mowa, czyli porozumiewanie się językowe, ma kluczową rolę w nawiązywaniu stosunków człowieka z otoczeniem, jest ona przyczyną kontaktów społecznych między ludźmi. Dzięki rozumieniu mowy dziecko poznaje otaczający świat. Umiejętność mówienia umożliwia wyrażania uczuć, spostrzeżeń i myśli. Prawidłowy rozwój mowy ma również ogromny wpływ na rozwój myślenia, gdyż te dwa procesy są ze sobą ściśle powiązane.
Mowa to ruch. W procesie rozwoju mowy dziecka bardzo ważny jest ogólny poziom jego funkcjonowania. Nie da się rozdzielić procesu nabywania kompetencji językowych od rozwoju poszczególnych sfer funkcjonowania człowieka: małej i dużej motoryki, koordynacji wzrokowo-ruchowej czy percepcji odpowiedzialnej za transport bodźców płynących ze środowiska, będących głównym źródłem informacji podlegających obróbce w mózgu. Istnieje ścisła zależność między rozwojem poznawczym a językowym dziecka, ponieważ podstawą rozwoju mowy jest jego działanie.
Jak wspomagać rozwój mowy małego dziecka?
Przykładowe ćwiczenia, sposoby, porady jak stymulować rozwój mowy na każdym etapie rozwoju mowy.
W okresie melodii:
O-3 miesiące
– zadbaj o dobry klimat emocjonalny w rodzinie, unikaj sytuacji stresowych i konfliktowych;
– reaguj słowem na krzyk i płacz dziecka
– nad łóżeczkiem zawieś baloniki, grzechotki, dzwoneczki), baw się z dzieckiem
– mów do dziecka łagodnie i z uśmiechem o czynnościach, które wykonujesz, używaj imienia dziecka,
– naśladuj dźwięki wykonywane przez dziecko,– mów tak, aby dziecko widziało twoją twarz,
– słuchajcie łagodnej i rytmicznej muzyki,
– unikajcie hałasów i telewizji.
3-6 miesięcy
– stymuluj rozwój ruchowy dziecka,
– w zasięgu wzroku i rąk dziecka umieszczaj kolorowe zabawki,
– śpiewaj kołysanki, mów wierszyki,
– naśladuj dźwięki gaworzenia wydawane przez dziecko,
– baw się w chowanie i szukanie zabawek – jest, nie ma,
– wymawiaj imię dziecka z różnych stron,
– oglądajcie obrazki, opowiadaj o nich.
6-9 miesięcy
– baw się z dzieckiem dźwiękami, wskazuj i wykorzystuj różne przedmioty (miski, łyżki)
– wydawaj odgłosy zwierzą przy oglądaniu obrazków,
– stwarzaj okazje do słuchania muzyki, śpiewaj dziecku piosenki i rymowanki,
– przy każdej okazji mów do dziecka głosem spokojnym, a przy tym uśmiechaj się,
– buduj proste zdania, stosuj różnorodną intonację głosu.
9-12 miesięcy
– ucz dziecko dmuchania na różne przedmioty (wiatraczki, piórka, skrawki papieru),
– śpiewaj samogłoski : a,a,a, o,o,o, lub e,e,e/ wyśpiewuj sylaby: pa,pa,pa, da,da,da lub la,la,la,
– z klocków budujcie wieżę (dziecko ją burzy)
– baw się z dzieckiem w chowanego zakrywając twarz np. chustką mówiąc „ a ku-ku”,
– urządzajcie zabawy w kąpieli,
– przeglądajcie się razem w lustrze,
– bawcie się w podawanie zabawek i przedmiotów,
– zawsze mów do dziecka wolno, wyraźnie i dokładnie.
Okres wyrazu:
12-18 miesięcy
– zachęcaj dziecko do naśladowania czynności, które ty wykonujesz (odkurzanie, mycie podłogi, zamiatanie),
– komentuj to co robisz, wymieniaj części ciała, elementy odzieży np.: przy myciu, ubieraniu,
– chowaj w pokoju różne zabawki, a potem razem ich szukajcie,
– czytaj krótkie teksty z książeczek najlepiej rymowane,
– tańcz razem z dzieckiem w rytm muzyki,
– na zabawkach (misiu, lalce) pokazuj części ciała i nazywaj je,
– wprowadzaj zabawy ruchowe ze śpiewem np.: Stary niedźwiedź, itp.,
– naśladujcie dźwięki urządzeń w domu, pojazdów itp.,
– mów do dziecka wyraźnie i poprawnie – pamiętaj twoja wymowa jest dla dziecka wzorem,
– nie oglądajcie telewizji.
18-24 miesięcy
– wydawaj dziecku polecenia np.: daj misia itp.
– w dalszym ciągu ucz dziecka części ciała,
– używaj słów: lewa ręka, prawe ucho,
– zwracaj uwagę, gdy rozmawiasz z dzieckiem by widziało twoją twarz,
– baw się z dzieckiem w wydmuchiwanie baniek mydlanych, budowle z klocków,
– zawsze podczas wspólnych zabaw rozmawiaj z dzieckiem i słuchaj go,
– zachęcaj do gry na organkach, nadmuchiwania baloników,
– z pomocą pacynki odgrywaj różne role,
– dbaj o rozwój ruchowy twojego dziecka.
Okres zdania:
2 lata
– ucz dziecko kolorów np.: zielona trawa, żółte słońce itp.,
– opowiadaj krótkie bajki, czytaj bajki,
– oglądajcie wspólnie obrazki – opowiadaj o nich dziecku,
– pozwól dziecku, aby w czasie zabaw mogło się brudzić, np.: woda i piasek, ciasto i foremki
3 lata
– w dalszym ciągu ucz dziecko kolorów- wykorzystuj do tego owoce i warzyw,
– czytaj i opowiadaj bajki,
– wprowadzaj zabawy tematyczne np.: w sklep, itp.,
– nie naśladuj mowy pieszczotliwej, którą posługuje się dziecko w wieku 3 lat,
– unikaj ciągłego poprawiania i wytykania błędów wymowy dziecka,
– jeśli zdecydujesz, że dziecko ogląda telewizję , to tylko wybrane programy
Okres swoistej mowy dziecięcej (4-7 lat)
4 lata
– cierpliwie odpowiadaj na pytania dziecka,
– jeżeli dziecko mówi : salik, zaba, ty mówisz :szafa, żaba – dostarczasz dziecku wzorów prawidłowej wymowy,
– dbaj o rozwój ruchowy dziecka
5 lat
– kontroluj czas oglądania telewizji przez dziecko,
– opowiadaj dziecku o różnych przedmiotach – jak powstają,
– nie żałuj czasu na zabawę z dzieckiem,
– odpowiadaj na pytania,
– z uwagą słuchaj co dziecko do ciebie mówi,
– czytaj dziecku,
– rozmawiaj z dzieckiem o swoich i jego przeżyciach, i uczuciach,
– rozszerzaj słownictwo dziecka np.: proś, aby nazywało zwierzęta, rośliny, rzeczy do ubrania, jedzenie itp.,
6 lat
– znajdź czas na czytanie dziecku książeczek, aby wzbogacać jego słownictwo,
– zawsze uważnie słuchaj, gdy dziecko mówi do ciebie,
– zachęcaj dziecko, aby pytało o znaczenie słów, których nie rozumie,
– w dalszym ciągu dbaj o rozwój ruchowy dziecka,
7 lat
– w dalszym ciągu czytaj książki stosownie do zainteresowań,
– rozwijaj różnorodne zainteresowania dziecka,
– wzbogacaj słownik dziecka,
– zachęcaj do samodzielnego czytania książek.
Podczas prowadzenia ćwiczeń wspomagających rozwój mowy należy pamiętać o tym, że:
– zajęcia usprawniające umiejętność porozumiewania się powinny być dla dziecka przyjemnością, zabawą;
– podczas proponowanych zabaw należy być elastycznym;
– zabawy powinny być dobierane według zasady stopniowania trudności;
– czas ich trwania powinien być dostosowany do wieku dziecka;
– bądź systematyczny i wytrwały;
Logopeda
Agnieszka Remian
Bibliografia:
- Emiluta-Rozya, Wspomaganie rozwoju mowy dziecka w wieku przedszkolnym, Warszawa 2006.
- Cieszyńska, Kocham czytać, Kraków 2008.
- Tońska-Mrowiec, Językowe przygody i inne bajeczki logopedyczne, Gdańsk 2008.
- Michalak-Widera, K. Węsierska, Plakat- Kamienie milowe rozwoju mowy dziecka od 0 do 6 roku życia.
- Bryła, A. Muszyńska, Przygody Języczka-Podróżniczka. Ćwiczenia logopedyczne dla dzieci od 1. Roku życia, Kraków 2007.
- Szumanówska, Zabawy z najmłodszymi dziećmi, Warszawa 2009.
- Machoś, Od zabawy do mówienia. Poradnik dla rodziców i logopedów, Kraków 2012.