Czy pochwały pomagają dziecku budować zdrową samoocenę i poczucie własnej wartości ? Czy może jednak szkodzą, wpływając na kształtowanie bezkrytycznego samouwielbienia i nadmiernej pewności siebie? Warto zastanowić się na tym, jak mądrze chwalić i jak pochwały wpływają na rozwój dziecka.
Pochwała może być dla osoby dorosłej narzędziem służącym temu, by pokazać dziecku, że jest ważne, że liczy się to, co czuje, co myśli, czego potrzebuje. Pochwała może być po prostu informacja zwrotną, może być traktowana jako środek motywacyjny, ale może też być wykorzystywana jako narzędzie manipulacji. Kuszące wydaje się chwalenie dzieci, kiedy pomagają, słuchają i robią to, czego d nich oczekujemy. Pochwały są powszechnie stosowane przez opiekunów, rodziców, nauczycieli i wychowawców. Tak jak w przypadku wielu innych zagadnień pedagogicznych, wartość pochwały, jej znaczenie i skutki zależne są od tego, w jakim celu i z jaka intencją jest stosowana.
Z naukowego punktu widzenia…
W 2006 roku profesor Carol Dweck przeprowadziła eksperyment, który raz na zawsze rozwiał wszelkie wątpliwości dotyczące pochwał kierowanych do dzieci. W eksperymencie brała udział grupa 400 uczniów o podobnych zdolnościach intelektualnych. Badaczka zaprosiła uczniów do rozwiązania pewnego testu. O wynikach dzieci były informowane podczas indywidualnej rozmowy. Dzieci z grupy pierwszej otrzymywały informację: Poszło Ci świetnie! Musisz być bardzo mądry!, te z drugiej grupy: Poszło Ci świetnie, musiałeś ciężko pracować!
W kolejnym etapie badania dzieci dostały do rozwiązania kolejny test. Mogli jednak wybrać, czy wolą test o podobnym poziomie trudności, co ostatnio, czy trudniejszy. Dzieci, które wcześniej usłyszały, że są mądre wybierały test łatwiejszy, te które dostały informację, że włożyły w swoją prace dużo wysiłku, sięgały po test trudniejszy.
Trzecim etapem eksperymentu był bardzo trudny test, przed którym postawiono wszystkie dzieci. Przewyższał on ich możliwości, więc wyniki nie były dobre. „Mądre” dzieci oceniły to jako swoją porażkę i znak, że wcale nie są tak mądre, jak słyszały. Dzieci „pracowite” uznały, że muszą więcej ćwiczyć, aby napisać test lepiej.
Ostatni etap eksperymentu był testem bardzo prostym. Co ciekawe, dzieci z pierwszej grupy, napisały go słabiej niż pierwszy test, a dzieci „pracowite” osiągnęły świetne wyniki. Uczniowie, którzy zostali doceniani za włożony wysiłek wierzyli, że swoją inteligencję można ćwiczyć. Dla dzieci, które słyszały, że są mądre, ta mądrość była cechą stałą, którą się ma lub nie, nie mając na to większego wpływu. Uczniowie ci walczą o to, by wciąż udowadniać swoją inteligencję, szybciej się poddają, łatwo przestają wierzyć w swoje możliwości. Jeden komunikat przyniósł takie rezultaty. Można sobie tylko wyobrazić, w jaki sposób kształtują dzieci codziennie słowa, jakie do nich kierujemy?
Konstruktywne pochwały.
- Upewnij się, czy Twoja pochwała jest dostosowana do wieku dziecka i poziomu jego percepcji. Kiedy małemu dziecku mówimy z zadowoleniem: „ Widzę, że codziennie myjesz żeby”, jest ono bardzo dumne ze swego dokonania. Kiedy powiemy to samo do nastolatka, może poczuć się obrażony.
- Udzielaj informacji zwrotnej tu i teraz. Jeśli to właśnie w tym momencie dziecko pokazuje Ci imponującą wieżę z klocków, doceń je właśnie teraz- dzieci żyją chwilą.
- Unikaj pochwały, w której ukryte jest poprzednie niepowodzenie dziecka: Wyglądasz dzisiaj lepiej niż wczoraj”. Zawsze można tak skonstruować pochwałę, że koncentruje się na aktualnym osiągnięciu dziecka: „ To przyjemność patrzeć na ciebie”
- Miej świadomość, że przesadny entuzjazm może kolidować z oczekiwaniami dziecka. Ciągłe okazywanie nadmiernego zadowolenia z powodu dziecięcej działalności, może być odczuwane przez dziecko jak presja.
- Miej świadomość, że dziecko wielokrotnie powtórzy to zachowanie, które opisujemy. Dlatego, jeśli nie chcemy aby dmuchało w gwizdek jeszcze kilka razy, powstrzymajmy się od mówienia: Ty rzeczywiście wiesz, jak robić duży hałas tym gwizdkiem. Pochwała zachęca do powtórzeń i zwiększenia wysiłków. Jest to skuteczny impuls. Należy stosować go selektywnie.
- Pochwała nie powinna odnosić się wyłącznie do efektu, w zasadzie nie może być od niego zależna, chwalimy wysiłek, intencje, starania, chwalimy postęp.
Jak mądrze chwalić dziecko ?
Opisz co widzisz.
„Widzę czysta podłogę, posłane łóżko, książki równo ułożone na półce”.
Opisz, co czujesz.
„Przyjemnie wejść do takiego pokoju”.
Podsumuj godne pochwały zachowanie dziecka słowami:
„Uporządkowałeś ołówki, kredki i ułożyłeś je w oddzielnych pudełkach. To się nazywa porządek”.
Mądre, przemyślane chwalenie, to jeden ze sposobów wyrażania wobec dziecka uczuć, budowania z nim więzi, podstawowej dla prawidłowego rozwoju emocjonalnego malucha. Chwalenie to naprawdę skomplikowana sprawa. Dobrze dobrane, konstruktywne pochwały budują pewność siebie. Sprawiają, że dzieci są odważniejsze i chętniej podejmują wyzwania.
Opracowała:
Lucyna Rusnak
Bibliografia:
Kołakowski A., Pisula A. Sposób na trudne dziecko. Sopot 2014
Turgeon H., Wright J. Przestań mówić, zacznij rozmawiać. Trzy kroki do skutecznej komunikacji z dzieckiem, przekład Malcherek . Warszawa 2019
Faber A., Mazlish E. przekład Więznowska M. Jak mówić, żeby dzieci nas słuchały. Jak słuchać, żeby dzieci do nas mówiły, Poznań 1993