„Autyzm nie jest chorobą, ale zaburzeniem neurorozwojowym, to znaczy, że osoby autystyczne rozwijają się inaczej niż większość ludzi. Mówiąc innymi słowami, mózg osoby autystycznej działa w niestandardowy sposób od samego początku życia a to sprawia, że cały rozwój przebiega inną ścieżką. To nie jest coś co można wyleczyć, ale raczej część tego kim osoba jest. Autyzm rozumiemy jako spektrum. Oznacza to, że autyzm jest trochę inny dla każdej osoby. Osoby ze spektrum autyzmu mają bardzo różne nasilenie zachowań i cech wynikających z autyzmu.
Objawy autyzmu
Opisane poniżej zachowania i cechy mogą wskazywać na spektrum autyzmu. Warto pamiętać, że żadna osoba w spektrum autyzmu nie przejawia wszystkich tych zachowań, ale tylko niektóre z nich. Różne może być także nasilenie objawów.
INTERAKCJE SPOŁECZNE
Objawy autyzmu widoczne są w zakresie wchodzenia w interakcje z ludźmi i utrzymywania relacji. Osoby ze spektrum autyzmu nie stosują niepisanych reguł kontaktów z ludźmi np. jest im trudno zrozumieć kto i kiedy powinien mówić podczas rozmowy, nie wiedzą, jak zaprosić rówieśnika do zabawy.
- dziecko wydaje się być niezainteresowane ludźmi lub nieświadome ich obecności
- nie potrafi inicjować kontaktu, bawić się wspólnie, zdobywać przyjaciół
- nie lubi być dotykane, trzymane na rękach lub przytulane
- w zabawie nie wchodzi w role
- nie angażuje się w zabawy w grupie
- nie naśladuje
- nie używa zabawek w kreatywny sposób
- nie bawi się na niby np. udawanie, że jedna rzecz jest inną np. miska to kapelusz, łyżka to mikrofon
- ma trudności w rozumieniu uczuć lub mówieniu o uczuciach
- wydaje się nie słyszeć, kiedy inni zwracają się do niego
- nie dzieli się osiągnięciami lub zainteresowaniami np. zabawkami, rysunkami
KOMUNIKACJA
Część osób w spektrum autyzmu (ok. 30%) nie mówi lub używa małej ilości słów, inne osoby uczą się mowy z opóźnieniem a jeszcze inne bardzo szybko uczą się mówić i chętnie posługują się skomplikowanym słownictwem. Mowa może być odbierana jako nietypowa. Osoby w spektrum autyzmu często mają trudność w komunikacji niewerbalnej tzn. rozumieniu i stosowaniu gestów, wyrazów twarzy lub nawiązywaniu kontaktu wzrokowego.
Komunikacja niewerbalna
- dziecko unika kontaktu wzrokowego
- jego mimika twarzy jest niedostosowana do wypowiedzi
- ma trudności z odczytywaniem mimiki twarzy, tonu głosu, gestów rozmówcy
- wykonuje tylko nieliczne gesty w celach komunikacyjnych tj. wskazywanie szafki w celu otrzymania ulubionej zabawki
Komunikacja werbalna (mowa)
- dziecko mówi nietypowym tonem głosu lub z nietypowym rytmem mowy np. wymawianie każdego zdania jak pytania
- powtarza słowa lub zdania tzw. echolalia np. w odpowiedzi na pytanie, powtarza je, zamiast udzielenia odpowiedzi
- mówi o sobie w 3 osobie tj. Janek chce jabłko – zamiast: ja chcę jabłko
- agramatyzmy – nie uwzględnia w mowie form, odmiany wyrazów, wypowiada wyrazy w niepoprawnej formie gramatycznej
- wypowiedzi sprawiają wrażenie nieadekwatnych do sytuacji
- dziecko ma trudność w komunikowaniu potrzeb lub pragnień
- bierze wypowiedzi zbyt dosłownie – nie rozumie poczucia humoru, ironii, metafor
POWTARZALNE ZACHOWANIA
Osoby ze spektrum autyzmu lubią niezmienność otoczenia oraz przywiązują się do rutyn. Często mają intensywne pasje.
- dziecko silnie przywiązuje się do rutyny np. nalega na codzienne chodzenie dokładnie tą samą drogą do szkoły
- ma trudności z adaptacją do zmian w planie lub w środowisku np. płacze, kiedy przestawimy meble lub kiedy ma pójść do szkoły o innej godzinie niż zwykle
- przywiązuje się silnie do niektórych zabawek lub obiektów tj. klucze, włączniki światła, nitki
- spędza dużo czasu na zgłębianiu zainteresowania wąską dziedziną wiedzy np. auta, rozkłady jazdy, dinozaury, postacie z jednej bajki, liczby, odkurzacze określonej marki
- spędza dużo czasu na układaniu zabawek w specyficzny sposób, obserwowaniu poruszających się przedmiotów np. wentylator, pralka; lub koncentruje się na specyficznej części przedmiotu np. kółko od auta
- wielokrotnie powtarza ruchy takie jak trzepotanie rękami na wysokości oczu, kręcenie się wokół własnej osi – tzw. stereotypie ruchowe lub autostymulacje
- ma nadmiernie lub bardzo słabe reakcje na doświadczenia zmysłowe: zapachy, dotykaną fakturę przedmiotów, smaki, dźwięki, np. dziecko reaguje na ciche dźwięki tak jakby były zbyt głośne, dziecko zdaje się nie czuć, kiedy upadnie i rozbije kolano, dziecko płacze, kiedy dotyka piasku. Są to tzw. zaburzenia sensoryczne.
INNE OBJAWY CZĘSTO POWIĄZANE Z AUTYZMEM
- Hiperaktywnosć (dziecko jest bardzo aktywne)
- Impulsywność (dziecko reaguje bardzo szybko, bez zastanowienia)
- Mniejsza koncentracja uwagi
- Nietypowe preferencje co do jedzenia np. dzieci mogą jeść tylko jeden rodzaj pokarmu, odmawiać jedzenia pokarmu określonego koloru lub jeść niejadalne rzeczy (kredki, papier). Wiele osób z autyzmem ma nietolerancje pokarmowe i dolegliwości trawienne.
- Trudności ze snem np. trudności z zasypianiem, bezsenność.
- Nietypowe reakcje emocjonalne
- Nietypowe reakcje na ból
Przyczyny autyzmu
Przyczyny autyzmu nie są dokładnie poznane. Według obecnej wiedzy nie istnieje pojedyncza przyczyna np. jeden gen, który wywołuje autyzm. Przyczyny autyzmu są złożone to znaczy, że na występowanie autyzmu wpływają różne czynniki, które działają w różnym stopniu i w różnych kombinacjach.
Duże znaczenie w występowaniu autyzmu ma genetyka. Istnieją geny i mutacje (tzn. zmiany w genach), które są związane z częstszym występowaniem autyzmu. Na występowanie autyzmu wpływają też niektóre czynniki środowiskowe tj. wyższy wiek rodziców, infekcje wirusowe podczas ciąży, wcześniactwo, ciąże mnogie.
Diagnoza autyzmu
Autyzm diagnozowany jest na podstawie zachowania. Nie ma jednego testu, który pozwalałby na wykrycie autyzmu.
Diagnoza polega na kilku spotkaniach ze specjalistami tj. psychiatra, psycholog, pedagog specjalny, logopeda. Diagności prowadzą wywiad i obserwację. Podczas wywiadu pytają o wczesny rozwój, trudności, różne sytuacje z życia. Podczas obserwacji proponują zabawy, zadania lub tematy rozmów.
Coraz częściej w Polsce stosowany jest złoty standard diagnozy autyzmu ADOS-2. Badanie ADOS jest profesjonalnym narzędziem o wysokiej wiarygodności. Jeśli szukasz miejsca, które wykona diagnozę, warto wybrać miejsce, które stosuje ADOS-2.
Diagności mogą poprosić o wykonanie dodatkowych badań (np. badanie słuchu, badania genetyczne, konsultacja z neurologiem), dostarczenie filmików rodzinnych, dokumentacji medycznej, opinii ze szkoły/przedszkola lub wypełnienie kwestionariuszy.
Po kilku spotkaniach psychiatra stawia diagnozę. Rodzice mogą też liczyć na pomoc w znalezieniu odpowiedniego wsparcia dla dziecka i uzyskanie wskazówek w jaki sposób wspierać rozwój dziecka.”
Bibliografia:
- Ferenc, K. (5 października 2020 r.). Autyzm – czym jest autyzm?. https://polskiautyzm.pl/autyzm/
- Ferenc, K. (12 sierpnia 2020 r.). Objawy autyzmu – czy to jest autyzm?. https://polskiautyzm.pl/objawy-autyzmu-dzieci-mlodziez-dorosli/
Opracowała:
Aleksandra Kasprzyk