Rodzice wciąż zastanawiają się, jak pokierować rozwojem dzieci, aby zapewnić im najlepsze przygotowanie do dorosłego życia. Mają wątpliwości, czy zabawy z rówieśnikami są rzeczywiście ważne dla rozwoju ich pociech. Obawiają się, że zajęcia grupowe mogą ograniczyć indywidualizm dzieci. Omówmy zatem kwestię współpracy dzieci w grupie oraz jej wpływ na rozwój poszczególnych sfer funkcjonowania.
Odpowiednia współpraca w grupie a pozytywny rozwój dziecka.
Funkcjonowanie psychiczne człowieka można podzielić na trzy sfery: poznawczą, emocjonalną i społeczną. Aby ich rozwój był prawidłowy, człowiek powinien otrzymywać od środowiska odpowiednia bodźce, być przez nie stymulowany. Każda ze sfer jest ze sobą powiązana, poziom rozwoju każdej wpływa na pozostałe. Istotnym elementem stymulacji każdej ze sfer jest kontakt z innymi ludźmi. Powinien on być odpowiedni dla etapu rozwoju oraz potrzeb indywidualnych. W wieku przedszkolnym szczególnie ważne jest dostarczanie go poprzez kontakt i współpracę w grupie rówieśniczej. Dziecko otrzymuje w ten sposób informacje, jakie jest, jacy są inni, jaki jest świat. Dowiaduje się, co to znaczy: „być lubianym” i „polubić kogoś” (akceptacja innych łączy się z akceptacją samego siebie, co jest szczególnie istotne w ogólnym funkcjonowaniu człowieka). Ma możliwość rozwijania kompetencji społecznych i emocjonalnych niezbędnych w aktualnym i przyszłym życiu. Uczy się dzięki informacjom zwrotnym od innych oraz przez naśladownictwo.
Inteligencja społeczna
W zabawie z innymi dziecko uczy się zasad społecznych obowiązujących w społeczeństwie. Uczy się m.in.
– jakie są rodzaje komunikacji – werbalnej i niewerbalnej
– jak trzeba się porozumiewać z innymi, aby być wysłuchanym; jak słuchać, by ktoś chciał mówić
– jak nawiązywać relacje z innymi
– jak być asertywnym
– jak bronić siebie i swoich praw
– jak krytykować i przyjmować krytykę
– jak wyrażać opinie
– jak wyrażać uczucia
– na czym polega autoprezentacja – jak najlepiej przedstawić swoje zalety
– jak sobie radzić z problemami
– jak rozwiązywać konflikty.
Dziecko wykształca inteligencję społeczną. Wykształca zdolność do przewidywania tego, jak zachowa się inny człowiek oraz jakie działania w stosunku do innych przyniosą założony cel. Dzięki temu w przyszłości może przewidzieć to, co może zrobić inna osoba i dlaczego.
Inteligencja emocjonalna
Dzięki współpracy z innymi dziecko ma również możliwość rozwoju kompetencji emocjonalnych. Uczy się:
– jak sobie radzić z różnymi stanami emocjonalnymi innych
– jak radzić sobie ze swoimi emocjami
– jak rozpoznawać emocje u siebie i innych
– jak wyrażać emocje
– jak określać przyczynę emocji (co mnie cieszy, a co smuci?).
Sfera poznawcza
Dzięki stopniowemu i miarowemu dostarczaniu dziecku nowych zadań do realizacji w grupie stymuluje się również jego sferę poznawczą, czyli wiedzę, doświadczenia i zdolności umysłowe.
Aby zabawa była dobra
Zabawy dzieci można podzielić na zbiorowe (zabawa wspólna bez podziału na role)
i zespołowe (tu występuje podział na role, obowiązują reguły). Podział dotyczy także poziomu rozwoju dziecka.
W zależności od poziomu dzieci powinny angażować się w:
– zabawy manipulacyjne i eksploracyjne (zabawy przedmiotami – dziecko zdobywa wiedzę o użyteczności przedmiotów, poznaje ich praktyczne zastosowanie)
– zabawy naśladowcze (naśladowanie zaobserwowanych u dorosłych czynności i zachowań)
– zabawy konstrukcyjne (ich cel to powstanie wytworów z piasku, klocków, śniegu – istotne jest tworzenie wytworu i burzenie go)
– zabawy tematyczne i zabawy dydaktyczne (inicjowane przez dorosłych).
Co daje zabawa z innymi dziećmi?
Wspólna zabawa i praca w grupie z innymi dziećmi rozwija malucha przede wszystkim pod kątem odpowiedniej komunikacji. Tym samym dziecko uczy się, jak aktywnie i ze zrozumieniem słuchać oraz jak mówić, by chciano go wysłuchać. W efekcie maluch:
- łatwiej nawiązuje kontakty i utrzymuje relacje,
- uczy się akceptacji siebie i innych,
- uczy się asertywności i bronienia swojego zdania oraz wyrażania swoich opinii i emocji,
- uczy się dążenia do osiągnięcia wspólnego celu i przestrzegania reguł,
- nabywa umiejętności rozwiązywania konfliktów.
Proponując dziecku aktywności grupowe, należy pamiętać o jego indywidualnych potrzebach. Niektóre dzieci potrzebują kontaktu z większą liczbą rówieśników, inne wybierają mniejszą grupę. Jedne dzieci potrzebują częstego kontaktu z innymi, drugie – rzadszego. Warto obserwować, jak dziecko się bawi, nie ingerując w tę zabawę. Warto też proponować dziecku różnego rodzaju aktywności. Sprawdzać, na ile są one dla niego dobre, pytać, co lubi robić, z kim lubi się bawić. Warto również wspierać je w rozwoju poszczególnych sfer. Zaobserwować, z czym ma trudności i ćwiczyć z nim w mniejszej grupie (np. komunikację, radzenie sobie z emocjami).
Podsumowując, współpraca w grupie rówieśniczej ma istotny wpływ na funkcjonowanie dziecka. Buduje w nim filar umiejętności potrzebnych do życia w społeczeństwie. Ma istotny wpływ na kształtowanie w dziecku pozytywnego obrazu siebie i świata, na radzenie sobie w dorosłym życiu. Niezbędna jest tu rola rodzica jako obserwatora i inicjatora aktywności. Wrażliwość na potrzeby dziecka jest niezbędnym elementem w planowaniu kontaktu z innymi.
opracowała Halina Habiniak
Bibliografia:
M. Kwiatowska, Z.Topińska (red.), Pedagogika przedszkolna.
E. Hurlock, Rozwój dziecka.
M. Przetacznik-Gierowska, G. Makiełło-Jarża, Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży.
B. Harwas-Napierała, J. Trempała, Psychologia rozwoju człowieka. Tom 3. Rozwój funkcji psychicznych.