Każdy, kto ma kontakt z dziećmi, zapewne zetknął się z zachowaniami określanymi jako agresywne. Może to być bicie, gryzienie, popychanie, ciągnięcie za włosy, podstawianie nogi czy wyśmiewanie, niszczenie prac innych, wykluczanie kogoś z zabawy. Jako agresywne traktujemy brutalne narzucanie swojej woli, aroganckie zachowanie w stosunku do innych. Czasami agresywne zachowanie może być odpowiedzią na agresję kogoś innego.
W świecie dziecka komunikaty niewerbalne mają o wiele większe znaczenie niż w świecie dorosłym. Oceniane przez dorosłych jako niewinne odbierane są przez dzieci jako bardzo raniące. Prawdopodobnie związane jest t z faktem, iż w początkowym okresie życia maluchy komunikują się z otoczeniem właśnie za pomocą sygnałów niewerbalnych. Stąd też potrafią się nimi doskonale posługiwać, świetnie je odczytują i za ich pomocą przekazują swoje emocje. Bogactwo opisów zachowań agresywnych nie brakuje ale mają wspólny mianownik – wyrządzenie komuś krzywdy, zadanie bólu. Często podkreśla się celowość i świadomość podejmowanych działań agresywnych. U dzieci agresja może być skutkiem silnych emocji poprzedzających wystąpienie danego zdarzenia często jest powiązana gniewem, złością, wzburzeniem, lękiem. Mówi się nawet, że od złości niedaleko do agresji. Dzieci złoszczą, bo w ten sposób mogą zasygnalizować swoje potrzeby, emocje, życzenia, a najczęściej nie umieją ich wyrazić w inny sposób.
Dzieci mogą się czuć odrzucone, niesprawiedliwie traktowane. Niektóre doświadczają agresji ze strony dorosłych i mogą przejmować je jako zachowania całkiem naturalne. Dla innych jest sposobem zwrócenia na siebie uwagi otoczenia. A warto pamiętać, że uwaga dorosłego jest jedną z największych nagród dla dziecka.
Negatywne emocje mogą się pojawiać, gdy przedszkolak jest przemęczony, głodny, w chwilach złego samopoczucia czy zbytniego podniecenia. Gniew i złość związane mogą być też z niezaspokojoną w wystarczającym stopniu potrzebą ruchu i aktywności. Niektóre dzieci szybko uczą się manipulować rodzicami, by uzyskać to na czym mu zależy. Małe dziecko nie wie, co jest dobre, a co złe, co oczekiwane, a co nie. Ale jest doskonałym obserwatorem reakcji na swoje zachowania i potrafi odpowiednio je modyfikować. W powstawaniu agresywnych zachowań współwystępuje najczęściej kilka czynników. Jednak negatywne emocje, których dzieci doświadczają, mogą być najistotniejszym źródłem. Rodzice szukający pomocy u specjalistów pomocy oczekując prostych, gotowych recept, których niestety nie ma. Istnieje jednak wiele sprawdzonych strategii, które można stosować w codziennych relacjach z pociechami.
Jak reagować?
- Unikaj etykiet
- Obserwuj
- Akceptuj uczucia
- Ofiaruj czas
- Słuchaj
- Mów o uczuciach
- Daj przykład
- Zaufaj
- Stwórz rytuał
- Zauważ pozytywy
ABC mądrego chwalenia
- Dokładnie określmy, co nam się podoba. Najlepiej zwyczajnie opisać co widzimy
- Do pochwały nie dodawajmy żadnych komentarzy. Pochwała zadziała tylko wówczas, gdy jest jednoznaczna i natychmiastowa
- Pokażmy dziecku pozytywne uczucia. Pochwały okażą się bardziej skuteczne, gdy zamieścimy informacje o uczuciach. Uczucia można wyrazić bez słów – spojrzeniem pełnym miłości, serdecznych uściskiem, uśmiechem, pogłaskaniem.
- Granice i reguły. Skutecznym sposobem profilaktyki oraz radzenia sobie z niepożądanymi zachowaniami dzieci jest wytyczenie granic, czyli wyznaczenie reguł, zasad, które będą porządkować życie domowe. To dorośli określają zasady. Zastanówmy się, które zachowania szczególnie nam przeszkadzają, mają większe znaczenie. Ustalmu dwie lub trzy. Zasady powinny być krótkie, zrozumiałe dla dziecka i dotyczyć wszystkich członków rodziny.
- Jasna komunikacja. Dziecko potrzebuje krótkich i jasnych komunikatów na temat tego, jakich zachowań od niego oczekujemy. Powiedzmy konkretnie, unikajmy wyrzutów. Mówmy spokojnym, ale pewnym siebie głosem.
- „Zepsuta płyta”- zdarzają się sytuacje że dziecko zamiast wykonać nasze polecenie, zaczyna dyskutować. Warto zastosować tzw. technikę zepsutej płyty. Polega ona na kilkukrotnym powtarzaniu, co dokładnie ma zrobić.
- Błędy. Dajmy dziecku szansę, aby nauczyło się na własnych błędach. Pozwólmy mu odczuć logiczne konsekwencje własnego zachowania.
- Konsekwencje. Jeśli ustalamy zasady, musimy także ustalić konsekwencje niestosowania się do nich. Ustalmy naturalne i stałe konsekwencje. Wyciągajmy konsekwencje, gdy dziecko nie stosuje się do zasad.
Naturalne konsekwencje mogą być różne: naprawienie szkody (jeśli to możliwe), przeproszenie drugiej osoby, odkupienie rzeczy którą zniszczyło, odebranie jakiegoś przywileju. Wyciąganie konsekwencji w przypadku małych dzieci może odbywać się za pomocą samych słów, ale także czynów, na przykład kierując ręką dziecka, zbieramy rozrzucone zabawki. Jest to tzw. Ograniczeni swobody działania. Starajmy się mówić i zachowywać jak najspokojniej. Musimy pamiętać że krzyk, pretensje to też rodzaj agresji. A agresja rodzi agresje. Jeżeli niewłaściwe zachowanie dziecka jest już zakończone, dobrze jest nazwać naruszoną zasadę. Dajmy dzieciom możliwość wypowiedzenia się na temat danej sytuacji. Przypomnijmy ponownie zasadę. Wyciągnijmy konsekwencje. Jeżeli dziecko wywiąże się z obowiązku, pochwalmy je za to. Jeżeli nie wykona polecenia, wyciągamy konsekwencje. Musimy dopilnować, by były one zrealizowane.
Opracowała:
Paulina Zalasińska
Bibliografia:
- Kast-Zan A. „Każde dziecko może nauczyć się reguł. Jak ustanowić granice i wytyczyć zasady postępowania od niemowlaka do dziecka w wieku szkolnym”, Poznań 1999
- Kozłowska A. „ Jak pomagać dziecku z zaburzeniami życia uczuciowego”, Warszawa 1996
- Vasta R., Haith M., Miller S.A. „ Psychologia dziecka”, Warszwa 1995
- Papugowa W. „Przedszkolak”